Διαχείριση απορριμμάτων ενάντια στους νεοφιλελεύθερους σχεδιασμούς και στα συμφέροντα των εργολάβων Συνέντευξη με τη Δέσποινα Σπανούδη*

Η τραγική κατάσταση που διαχρονικά επικρατεί στον τομέα της διαχείρισης αποβλήτων είναι γνωστή, όπως και οι ευθύνες αλλά και οι σχεδιασμοί που εξυπηρετούνταν. Είναι, επίσης, εξίσου γνωστό ότι τα κέρδη από τα «σκουπίδια» είναι εντελώς άοσμα, γι’ αυτό και τα προηγούμενα χρόνια προωθούνταν η, επί της ουσίας, ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης με φαραωνικά έργα διαχείρισης σύμμεικτων αποβλήτων μέσω ΣΔΙΤ και τους γνωστούς εργολάβους στο επίκεντρο.

Απ’ την άλλη πλευ­ρά, κι­νη­μα­τι­κές πρω­το­βου­λί­ες (ΠΡΩ­ΣΥ­ΝΑΤ), οι ερ­γα­ζό­με­νοι/ες στους δή­μους, το­πι­κά κι­νή­μα­τα, δυ­νά­μεις της Αρι­στε­ράς και φυ­σι­κά ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ αγω­νί­στη­καν ενά­ντια στους προ­ω­θού­με­νους σχε­δια­σμούς που πα­ρέ­δι­δαν τη δια­χεί­ρι­ση των απο­βλή­των βορά στα ιδιω­τι­κά συμ­φέ­ρο­ντα με­τα­κυ­λί­ο­ντας, ταυ­τό­χρο­να, το οι­κο­νο­μι­κό, πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κό και κοι­νω­νι­κό κό­στος στη με­γά­λη κοι­νω­νι­κή πλειο­ψη­φία. Οι αγώ­νες αυτοί συ­νο­δεύ­τη­καν από έναν πλού­σιο διά­λο­γο, από τεκ­μη­ρί­ω­ση αλλά και από επε­ξερ­γα­σί­ες και προ­τά­σεις σε μια εκ δια­μέ­τρου αντί­θε­τη κα­τεύ­θυν­ση που πα­ρου­σιά­στη­καν και συ­ζη­τή­θη­καν τόσο στην Αρι­στε­ρά, όσο και στα κι­νή­μα­τα.

Λίγες ημέ­ρες πριν ολο­κλη­ρώ­θη­κε η δη­μό­σια δια­βού­λευ­ση του ανα­θε­ω­ρη­μέ­νου Εθνι­κού Σχε­δί­ου Δια­χεί­ρι­σης Απο­βλή­των (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ  είχε εδώ και χρό­νια επε­ξερ­γα­στεί και αντι­πα­ρα­θέ­σει ένα πλή­ρες και ρι­ζι­κά αντί­θε­το σχέ­διο με άξο­νες τον δη­μό­σιο χα­ρα­κτή­ρα, την απο­κέ­ντρω­ση, τον κοι­νω­νι­κό έλεγ­χο και τη μεί­ω­ση των απορ­ριμ­μά­των. Θε­ω­ρείς ότι ο ανα­θε­ω­ρη­μέ­νος ΕΣΔΑ κι­νεί­ται σε αυτή την κα­τεύ­θυν­ση προ­ω­θώ­ντας ταυ­τό­χρο­να και την ακύ­ρω­ση των νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων σχε­δια­σμών;

Είναι σαφές ότι το ανα­θε­ω­ρη­μέ­νο Εθνι­κό σχέ­διο που τέ­θη­κε προς δια­βού­λευ­ση επι­χει­ρεί να ανα­τρέ­ψει πλή­ρως τις πρα­κτι­κές δε­κα­ε­τιών και ταυ­τό­χρο­να τους φι­λο­ερ­γο­λα­βι­κούς σχε­δια­σμούς των τε­λευ­ταί­ων χρό­νων που πε­ρι­γρά­φεις. Επί της ου­σί­ας υιο­θε­τεί το μο­ντέ­λο που προ­γραμ­μα­τι­κά είχε επε­ξερ­γα­στεί ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ και το με­τα­τρέ­πει σε σχέ­διο προς υλο­ποί­η­ση. Συ­νο­πτι­κά το προ­γραμ­μα­τι­κό κεί­με­νο του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ υιο­θε­τεί μια ιε­ράρ­χη­ση για τη βέλ­τι­στη δια­χεί­ρι­ση των απο­βλή­των που βάζει προ­τε­ραιό­τη­τα στην πρό­λη­ψη, την επα­να­χρη­σι­μο­ποί­η­ση, τη δια­λο­γή στην πηγή, την ανά­κτη­ση υλι­κών και ελα­χι­στο­ποιεί τις ανά­γκες για τε­λι­κή διά­θε­ση που δυ­νη­τι­κά μπο­ρεί να πε­ριο­ρι­στούν στο 5-10% των πα­ρα­γό­με­νων απορ­ριμ­μά­των. Βα­σι­κά στοι­χεία του νέου Εθνι­κού Σχε­δια­σμού απο­τε­λούν το πά­γω­μα και η επα­νε­ξέ­τα­ση  των πα­νά­κρι­βων μο­νά­δων επε­ξερ­γα­σί­ας που είχαν σχε­δια­στεί για να υπο­δέ­χο­νται το σύ­νο­λο των απορ­ριμ­μά­των σε σύμ­μει­κτη μορφή και τα πε­ρισ­σό­τε­ρα προ­βλε­πό­ταν να υλο­ποι­η­θούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απα­ραί­τη­το εκτός των άλλων, προ­κει­μέ­νου να υλο­ποι­η­θεί και η βα­σι­κή κα­τεύ­θυν­ση του νέου σχε­δί­ου που προ­βλέ­πει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορ­ριμ­μά­των θα δια­λέ­γε­ται στην πηγή, το 24 % θα ανα­κτά­ται από τα σύμ­μει­κτα απορ­ρίμ­μα­τα και μόλις το 26% θα οδη­γεί­ται για τε­λι­κή διά­θε­ση (ταφή). Πρό­κει­ται για στό­χους φι­λό­δο­ξους που υπερ­βαί­νουν την ισχύ­ου­σα εθνι­κή και κοι­νο­τι­κή νο­μο­θε­σία  (οδη­γία 2008/98 και ν. 4042/2012).

Επί­σης το νέο σχέ­διο κα­το­χυ­ρώ­νει το δη­μό­σιο χα­ρα­κτή­ρα της δια­χεί­ρι­σης των απορ­ριμ­μά­των που τα τε­λευ­ταία χρό­νια είχε «ξε­χει­λώ­σει» και στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα έτει­νε στην πλήρη ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση.  Γι­’αυ­τό εξάλ­λου και δέ­χθη­κε σφο­δρή κρι­τι­κή από τις με­γά­λες ερ­γο­λα­βι­κές επι­χει­ρή­σεις και λόμπυ που υπα­γό­ρευαν τον προη­γού­με­νο σχε­δια­σμό που ανα­τρά­πη­κε.

Η αντι­στρο­φή των σχε­δια­σμών που ήταν σε εξέ­λι­ξη, η δια­σφά­λι­ση του δη­μό­σιου χα­ρα­κτή­ρα και η προ­ώ­θη­ση μιας ρι­ζι­κά αντί­θε­της πο­λι­τι­κής για τη δια­χεί­ρι­ση των απο­βλή­των προ­ϋ­πο­θέ­τει ως πρώτο βήμα την ακύ­ρω­ση όλων των δια­γω­νι­σμών ΣΔΙΤ και των εγκα­τα­στά­σε­ων που εντάσ­σο­νταν στον προη­γού­με­νο σχε­δια­σμό. Η πράξη αυτή απο­τε­λεί πάγια διεκ­δί­κη­ση των κι­νη­μά­των και της Αρι­στε­ράς αλλά και θέση του ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ. Πώς μπο­ρεί αυτό να πραγ­μα­το­ποι­η­θεί ανά­λο­γα με τη φάση στην οποία βρί­σκο­νται;

Η κα­τάρ­γη­ση των έργων δια­χεί­ρι­σης σύμ­μει­κτων με  ΣΔΙΤ δεν είναι δύ­σκο­λη στο βαθμό που: α) για κα­νέ­να δεν είχαν ανα­λη­φθεί νο­μι­κές δε­σμεύ­σεις μέχρι την δη­μο­σιο­ποί­η­ση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα πε­ρισ­σό­τε­ρα έχουν ση­μα­ντι­κά προ­βλή­μα­τα με πιο χα­ρα­κτη­ρι­στι­κό την μα­κρό­χρο­νη υπο­χρέ­ω­ση για υπερ­βο­λι­κά με­γά­λες εγ­γυ­η­μέ­νες πο­σό­τη­τες απο­βλή­των που δεν πα­ρά­γο­νται και δεν ξέ­ρου­με αν θα πα­ρά­γο­νται και στο μέλ­λον αφού λόγω της κρί­σης υπάρ­χει με­γά­λη τάση μεί­ω­σης. Ήδη σε πρό­σφα­τη εκ­δή­λω­ση στην Κό­ριν­θο, φά­νη­κε ότι πολ­λοί  δή­μαρ­χοι δεν ήταν δια­τε­θει­μέ­νοι να ανα­λά­βουν τέ­τοιες δε­σμεύ­σεις όπως απαι­τεί ο σχε­δια­σμός του κ. Τα­τού­λη.

Τέ­τοιες συ­γκε­ντρω­τι­κές μο­νά­δες και εγκα­τα­στά­σεις δια­χεί­ρι­σης σύμ­μει­κτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφε­νός γιατί αντι­στρα­τεύ­ο­νται την ανα­κύ­κλω­ση στο βαθμό που προ­έ­βλε­παν ότι όλα τα πα­ρα­γό­με­να από­βλη­τα θα συλ­λέ­γο­νταν σύμ­μει­κτα και αφε­τέ­ρου γιατί προ­ϋ­πέ­θε­ταν ότι το επό­με­νο βήμα θα ήταν εγκα­τα­στά­σεις καύ­σης. Το τε­λευ­ταίο συ­νή­θως δεν ομο­λο­γού­νταν ανοι­χτά, αλλά ήταν λο­γι­κό απο­τέ­λε­σμα δε­δο­μέ­νου ότι αυτές οι μο­νά­δες δια­χω­ρί­ζουν ότι μπο­ρεί να καεί και τα υπό­λοι­πα  επι­στρέ­φο­νται για ταφή.

Σε αντί­θε­ση με τα προη­γού­με­να και ενώ είχε ήδη κα­τα­τε­θεί ο ανα­θε­ω­ρη­μέ­νος ΕΣΔΑ εί­δα­με ότι υπε­γρά­φη η πρώτη και μο­να­δι­κή ως σή­με­ρα σύμ­βα­ση δη­μό­σιου και ιδιω­τι­κού τομέα (ΣΔΙΤ) για τη δια­χεί­ρι­ση των απορ­ριμ­μά­των στην Δυ­τι­κή Μα­κε­δο­νία. Πώς σχο­λιά­ζεις αυτή την εξέ­λι­ξη;

Είναι προ­φα­νώς μια αντι­φα­τι­κή κί­νη­ση που θα δη­μιουρ­γή­σει προ­βλή­μα­τα και υπε­γρά­φη ενώ το σχέ­διο του νέου ΕΣΔΑ είχε δη­μο­σιο­ποι­η­θεί. Ένα βα­σι­κό πρό­βλη­μα είναι ότι ανοί­γει την πόρτα για να πιέ­ζουν – και από όσο ξέ­ρου­με το κά­νουν- εν­δια­φε­ρό­με­νοι για άλλες πε­ριο­χές ιδιαί­τε­ρα για όσες είχαν σχε­τι­κά προ­χω­ρη­μέ­να ΣΔΙΤ όπως π.χ. η Ήπει­ρος ή η Πε­λο­πόν­νη­σος. Από την άλλη πλευ­ρά πέραν της ανα­ξιο­πι­στί­ας που προ­κα­λεί αυτή η κί­νη­ση, δη­μιουρ­γεί­ται και ένα ου­σια­στι­κό πρό­βλη­μα. Με ποιο τρόπο η Δυ­τι­κή Μα­κε­δο­νία θα αντα­πο­κρι­θεί στους πο­σο­τι­κούς και ποιο­τι­κούς στό­χους του ΕΣΔΑ που πε­ρι­γρά­φη­καν στην αρχή ; Θα μπει εξαί­ρε­ση που θα λέει ότι ισχύ­ουν για πα­ντού αλλού εκτός από τη Δυ­τι­κή Μα­κε­δο­νία;

Το μο­ντέ­λο δια­χεί­ρι­σης που έχει επε­ξερ­γα­στεί ο ΣΥ­ΡΙ­ΖΑ (π.χ. Τμήμα Οι­κο­λο­γί­ας – Πε­ρι­βάλ­λο­ντος και Χω­ρι­κού Σχε­δια­σμού και όχι μόνο)  στη­ρί­ζε­ται στη μεί­ω­ση των απο­βλή­των, στη δια­λο­γή στην πηγή, στην επα­να­χρη­σι­μο­ποί­η­ση, στην ανά­κτη­ση, στην ανα­κύ­κλω­ση και στην ελα­χι­στο­ποί­η­ση του πο­σο­στού υπο­λειμ­μά­των που οδη­γεί­ται σε υγειο­νο­μι­κή ταφή. Πα­ράλ­λη­λα το μο­ντέ­λο αυτό στη­ρί­ζε­ται στην απο­κέ­ντρω­ση και στην απόρ­ρι­ψη της καύ­σης. Μπο­ρείς να μας πε­ρι­γρά­ψεις συ­νο­πτι­κά τους βα­σι­κούς άξο­νές του καθώς επί­σης και τα κοι­νω­νι­κά, πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κά και οι­κο­νο­μι­κά οφέλη αυτής της πρό­τα­σης;

Πα­ρό­τι αυτό το μο­ντέ­λο είναι σε ρι­ζι­κά δια­φο­ρε­τι­κή κα­τεύ­θυν­ση και απαι­τεί εκ βά­θρων αλ­λα­γές στην ση­με­ρι­νή πρα­κτι­κή αλλά και στις κα­θη­με­ρι­νές συ­νή­θειες των πο­λι­τών ωστό­σο δεν ανα­κα­λύ­ψα­με την πυ­ρί­τι­δα. Η βα­σι­κή φι­λο­σο­φία που πε­ρι­γρά­φεις είναι τόσο αυ­τα­πό­δει­κτα  ορ­θο­λο­γι­κή  ώστε πε­ρι­γρά­φε­ται στην ισχύ­ου­σα νο­μο­θε­σία και την επι­κα­λού­νται όλοι ακόμη και αυτοί που απερ­γά­ζο­νται δια­φο­ρε­τι­κές λύ­σεις. Όσο πε­ρισ­σό­τε­ρο μειώ­νεις την πα­ρα­γω­γή απορ­ριμ­μά­των ή τα ξε­χω­ρί­ζεις στην πηγή τόσο  φθη­νό­τε­ρη είναι η δια­χεί­ρι­ση που κά­νεις, τόσο λι­γό­τε­ρη ρύ­παν­ση προ­κα­λείς, τόσο με­γα­λύ­τε­ρη εξοι­κο­νό­μη­ση ενέρ­γειας και φυ­σι­κών πόρων πε­τυ­χαί­νεις και τόσες πε­ρισ­σό­τε­ρες θέ­σεις ερ­γα­σί­ας δη­μιουρ­γείς. Η καύση ούτως ή άλλως υπο­τί­θε­ται ότι αφορά μόνο το υπό­λειμ­μα της δια­δι­κα­σί­ας αφού έχουν προη­γη­θεί τα άλλα στά­δια. Το πρό­βλη­μα είναι ότι οι μο­νά­δες καύ­σης εκτός από οχλού­σες, είναι και πα­νά­κρι­βες τόσο στην κα­τα­σκευή όσο και στην λει­τουρ­γία και απαι­τούν απορ­ρίμ­μα­τα πολλά και με συ­γκε­κρι­μέ­νη ποιο­τι­κή σύ­στα­ση. Αν έχεις προ­δια­λέ­ξει για πα­ρά­δειγ­μα, το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος από το χαρτί, το πλα­στι­κό και τα βιο­α­πό­βλη­τα, τότε έχεις αφαι­ρέ­σει το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος από τα καύ­σι­μα των σκου­πι­διών. Επί­σης ο μύθος της ενερ­γεια­κής από­δο­σης ξε­χνά­ει να μας ενη­με­ρώ­σει ότι ακόμη και αν όλα τα σκου­πί­δια της χώρας κα­τέ­λη­γαν χωρίς ανα­κύ­κλω­ση στα ερ­γο­στά­σια,  η συ­νο­λι­κά πα­ρα­γό­με­νη ενέρ­γεια δεν θα ξε­περ­νού­σε το 0,5 ως 1 % των ετή­σιων ανα­γκών μας και το κό­στος λει­τουρ­γί­ας θα ήταν πολ­λα­πλά­σιο του οφέ­λους. Το σχέ­διο μας πη­γαί­νει και με­ρι­κά βή­μα­τα πα­ρα­πέ­ρα Το βα­σι­κό­τε­ρο στοι­χείο είναι η απο­κε­ντρω­μέ­νη αντί­λη­ψη στην δια­χεί­ρι­ση των απορ­ριμ­μά­των και στην ιδιαί­τε­ρη βα­ρύ­τη­τα που απο­δί­δε­ται στην υλο­ποί­η­ση το­πι­κών σχε­δί­ων Δήμων ή ομά­δων Δήμων. Σε αντί­θε­ση με τη συ­γκε­ντρω­τι­κή δια­χεί­ρι­ση που  διευ­κο­λύ­νει αυ­θαι­ρε­σί­ες, συ­ναλ­λα­γές με με­γά­λα συμ­φέ­ρο­ντα καθώς και την επι­μό­λυν­ση των απορ­ριμ­μά­των με βιο­μη­χα­νι­κά και το­ξι­κά από­βλη­τα, η απο­κε­ντρω­μέ­νη δια­χεί­ρι­ση διευ­κο­λύ­νει τον κοι­νω­νι­κό έλεγ­χο και την ευ­θύ­νη των πο­λι­τών ώστε να συ­νει­δη­το­ποι­ή­σουν ότι τα απορ­ρίμ­μα­τα είναι δικά τους και για το κό­στος αλλά και για το όφε­λος.

Ο ΕΣΔΑ κα­θο­ρί­ζει το πλαί­σιο, τη στρα­τη­γι­κή, τους στό­χους και τις πο­λι­τι­κές για τη δια­χεί­ρι­ση των απο­βλή­των σε εθνι­κό επί­πε­δο.  Πόσο κρί­σι­μος είναι ό ρόλος των επό­με­νων επί­πε­δων, των πε­ρι­φε­ρειών και των δήμων και συ­γκε­κρι­μέ­να των υπό ανα­θε­ώ­ρη­ση πε­ρι­φε­ρεια­κών σχε­δια­σμών (ΠΕΣΔΑ) αλλά και των το­πι­κών δη­μο­τι­κών σχε­δί­ων απο­κε­ντρω­μέ­νης δια­χεί­ρι­σης στην υλο­ποί­η­ση του σχε­δια­σμού; Τι πρέ­πει να γίνει και ποιες πρω­το­βου­λί­ες μπο­ρούν να παρ­θούν δε­δο­μέ­νων και των αντι­δρά­σε­ων που πα­ρου­σιά­ζο­νται;

Είναι μια ευ­τυ­χής συ­γκυ­ρία το γε­γο­νός ότι επι­τέ­λους ξε­κι­νά και η ανα­θε­ώ­ρη­ση των ΠΕΣΔΑ που έπρε­πε να έχει γίνει από χρό­νια, έτσι ώστε να εναρ­μο­νι­στούν με το νέο εθνι­κό σχε­δια­σμό. Στα πλαί­σια των ΠΕΣΔΑ μπο­ρούν να κα­θο­ρι­στούν ακόμη πιο φι­λό­δο­ξοι στό­χοι ανα­κύ­κλω­σης (αλλά όχι χα­μη­λό­τε­ροι) να εντο­πι­σθούν οι γε­ω­γρα­φι­κές ενό­τη­τες εντός των οποί­ων θα ανα­πτυ­χθούν κοι­νές υπο­δο­μές και να σχε­δια­στούν οι απαι­τού­με­νες υπο­δο­μές για την δια­χεί­ρι­ση όλων των στε­ρε­ών απο­βλή­των σε κάθε Πε­ρι­φέ­ρεια. Απα­ραί­τη­το για τους νέους ΠΕΣΔΑ είναι να ορι­στούν οι νέοι Χώροι Υγειο­νο­μι­κής Ταφής Υπο­λειμ­μά­των ιδιαί­τε­ρα σε πε­ριο­χές όπως η Ατ­τι­κή, όπου η κα­τά­στα­ση στη Φυλή είναι ορια­κή. Τέλος η εφαρ­μο­γή των το­πι­κών σχε­δί­ων που ει­σά­γει ο ΕΣΔΑ, είναι κρί­σι­μη: μέσω των το­πι­κών σχε­δί­ων θα εφαρ­μο­στεί το με­γα­λύ­τε­ρο μέρος της δια­χεί­ρι­σης των απορ­ριμ­μά­των που αφορά : τη δια­λο­γή στην πηγή, τις μο­νά­δες κο­μπο­στο­ποί­η­σης και τις απο­κε­ντρω­μέ­νες μο­νά­δες μη­χα­νι­κής δια­λο­γής. Ας μη γε­λιό­μα­στε. Αντι­δρά­σεις θα υπάρ­ξουν, αλλά θα είναι πιο εύ­κο­λο να επι­τευ­χθούν συ­ναι­νέ­σεις αν γί­νουν δη­μο­κρα­τι­κές δια­δι­κα­σί­ες που θα εγ­γυώ­νται ένα αξιό­πι­στο σχε­δια­σμό με δια­φα­νή, ορ­θο­λο­γι­κά κρι­τή­ρια αλλά και με κρι­τή­ρια κοι­νω­νι­κής δι­καιο­σύ­νης. Δεν είναι απο­δε­κτό για πα­ρά­δειγ­μα να επι­βα­ρύ­νε­ται διαρ­κώς η Δυ­τι­κή Ατ­τι­κή.  Τέ­τοιες δια­δι­κα­σί­ες θα δο­κι­μά­σουν και τη φε­ρεγ­γυό­τη­τα στις προ­βλέ­ψεις από τη μεριά της Πο­λι­τεί­ας, της Πε­ρι­φέ­ρειας, του Δήμου και θα απο­δεί­ξουν πόσο  εφαρ­μό­σι­μο είναι ένα μο­ντέ­λο με ελα­χι­στο­ποί­η­ση των πε­ρι­βαλ­λο­ντι­κών και λει­τουρ­γι­κών οχλή­σε­ων όπως αυτό που δια­κη­ρύσ­σε­ται.

Ποιες επι­πρό­σθε­τες, ση­μα­ντι­κές, αλ­λα­γές στο υπάρ­χον θε­σμι­κό πλαί­σιο πρέ­πει να γί­νουν προ­κει­μέ­νου να υλο­ποι­η­θούν τα πα­ρα­πά­νω και να απο­τρα­πεί η επι­στρο­φή των προη­γού­με­νων σχε­δια­σμών δια της πλα­γί­ας; Για πα­ρά­δειγ­μα, το προη­γού­με­νο διά­στη­μα εί­δα­με τους πε­ρι­φε­ρεια­κούς φο­ρείς δια­χεί­ρι­σης (ΦΟΔΣΑ) να επι­χει­ρεί­ται να με­τα­τρα­πούν σε Α.Ε.

Υπάρ­χουν πολλά ση­μα­ντι­κά θε­σμι­κά προ­α­παι­τού­με­να όπως υπάρ­χει ανά­γκη να σχε­δια­στούν και οι ανα­γκαί­ες χρη­μα­το­δο­τή­σεις. Επι­γραμ­μα­τι­κά, θα μπο­ρού­σα­με να ανα­φέ­ρου­με την δυ­να­τό­τη­τα των Δήμων να χω­ρο­θε­τούν όλες τις ανα­γκαί­ες υπο­δο­μές όταν με το ισχύ­ον θε­σμι­κό πλαί­σιο ούτε τα αμα­ξο­στά­σια των απορ­ριμ­μα­το­φό­ρων δεν είναι εύ­κο­λο να αδειο­δο­τη­θούν. Επί­σης, τη δυ­να­τό­τη­τα των Δήμων να εκ­ποιούν τα υλικά της ανα­κύ­κλω­σης και να πα­ρέ­χουν κί­νη­τρα στους δη­μό­τες μέσω π.χ. μιας πο­λι­τι­κής μεί­ω­σης των αντα­πο­δο­τι­κών τελών. Τέλος, η ρι­ζι­κή αλ­λα­γή των λε­γό­με­νων «συ­στη­μά­των εναλ­λα­κτι­κής δια­χεί­ρι­σης» που σή­με­ρα δια­χει­ρί­ζο­νται αδια­φα­νώς και ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κά τα τέλη ανα­κύ­κλω­σης που πλη­ρώ­νου­με όλοι μέσα στην τιμή αγο­ράς των προ­ϊ­ό­ντων (συ­σκευα­σμέ­να προ­ϊ­ό­ντα, συ­σκευ­ές κλπ), θα απο­τε­λέ­σει μια ση­μα­ντι­κή πηγή εσό­δων για τους Δή­μους ώστε οι δη­μό­τες να μην χρε­ώ­νο­νται και ξα­να­χρε­ώ­νο­νται για την ανα­κύ­κλω­ση.  Ένας ενιαί­ος φο­ρέ­ας δια­χεί­ρι­σης στε­ρε­ών απο­βλή­των θα μπο­ρού­σε να συ­ντο­νί­σει την εφαρ­μο­γή της πο­λι­τι­κής που εξαγ­γέλ­λει το Εθνι­κό Σχέ­διο.

Σε σχέση με τους ΦοΔΣΑ το νέο εθνι­κό σχέ­διο είναι σε σωστή κα­τεύ­θυν­ση αφού προ­βλέ­πει αφε­νός ότι η νο­μι­κή μορφή τους θα είναι ΝΠΔΔ και αφε­τέ­ρου ότι ο αριθ­μός τους θα αντι­στοι­χεί στις δια­δη­μο­τι­κές υπο­δο­μές που θα σχε­διά­ζει ο κάθε ΠΕΣΔΑ.

Επει­δή πολλή συ­ζή­τη­ση γί­νε­ται για τις ΚΟΙΝ­ΣΕΠ και τον κίν­δυ­νο έμ­με­σης ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης και άρσης του δη­μό­σιου χα­ρα­κτή­ρα της δια­χεί­ρι­σης απο­βλή­των, ποιος θε­ω­ρείς ότι πρέ­πει να είναι ο ρόλος τους; Επί­σης, το προ­τει­νό­με­νο σχέ­διο απαι­τεί για την υλο­ποί­η­σή του προ­σλή­ψεις ερ­γα­ζο­μέ­νων στους δή­μους και άρα τη δη­μιουρ­γία στα­θε­ρών και μό­νι­μων θέ­σε­ων ερ­γα­σί­ας;

Δεν θεωρώ ότι υπάρ­χει ανά­γκη να γίνει ξε­χω­ρι­στή μνεία για τις ΚΟΙΝ­ΣΕΠ στο νέο εθνι­κό σχε­δια­σμό. Η υπάρ­χου­σα νο­μο­θε­σία πρέ­πει να βελ­τιω­θεί ώστε να εξα­σφα­λί­ζει ότι οι ΚΟΙΝ­ΣΕΠ θα δια­τη­ρούν τον κοι­νω­νι­κό τους χα­ρα­κτή­ρα και δεν θα απο­τε­λούν ένα ερ­γα­λείο πα­ρά­καμ­ψης της ερ­γα­τι­κής νο­μο­θε­σί­ας ή ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης δη­μό­σιων υπη­ρε­σιών. Με βάση αυτή τη νο­μο­θε­σία  κάθε Δήμος μπο­ρεί να αξιο­ποιεί μορ­φές κοι­νω­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας όπως αστι­κοί συ­νε­ται­ρι­σμοί και ΚΟΙΝ­ΣΕΠ, αλλά και άλλες πρω­το­βου­λί­ες όπως ομά­δες και κι­νή­σεις πο­λι­τών, ώστε να εξα­σφα­λί­ζει τη με­γα­λύ­τε­ρη δυ­να­τή εκ­πλή­ρω­ση και διά­χυ­ση των απο­τε­λε­σμά­των του το­πι­κού του σχε­δί­ου. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα μόνο συ­μπλη­ρω­μα­τι­κό ή υπο­κι­νη­τι­κό ρόλο μπο­ρούν να έχουν τέ­τοια κοι­νω­νι­κά εγ­χει­ρή­μα­τα στο βαθμό που πα­ρα­μέ­νουν κοι­νω­νι­κά και όχι κερ­δο­σκο­πι­κά. Η υλο­ποί­η­ση ενός το­πι­κού σχε­δί­ου είναι μια πο­λύ­πλευ­ρη και επί­πο­νη δια­δι­κα­σία που απαι­τεί σο­βα­ρή ορ­γά­νω­ση και πό­ρους, αρ­κε­τές θέ­σεις πλή­ρους απα­σχό­λη­σης και πάνω από όλα απαι­τεί λο­γο­δο­σία στους δη­μό­τες. Συ­νε­πώς η βα­σι­κή ευ­θύ­νη πα­ρα­μέ­νει στους Δή­μους και πρέ­πει άμεσα να απε­λευ­θε­ρω­θούν οι προ­σλή­ψεις στην κα­θα­ριό­τη­τα που ως αντα­πο­δο­τι­κή υπη­ρε­σία κα­λύ­πτε­ται εξο­λο­κλή­ρου από τους δη­μό­τες και δεν επι­βα­ρύ­νει τον κρα­τι­κό προ­ϋ­πο­λο­γι­σμό.

* Μέλος του συ­ντο­νι­στι­κού του Τμή­μα­τος Οι­κο­λο­γί­ας, Πε­ρι­βάλ­λο­ντος και Χω­ρι­κού Σχε­δια­σμού, της Ν.Ε. Βοιω­τί­ας και της Πρω­το­βου­λί­ας Συ­νεν­νό­η­σης για τη δια­χεί­ρι­ση των απορ­ριμ­μά­των (ΠΡΩ­ΣΥ­ΝΑΤ), χη­μι­κός μη­χα­νι­κός & σύμ­βου­λος αυ­το­διοί­κη­σης.

Τη συ­νέ­ντευ­ξη πήρε ο Πέ­τρος Ψαρ­ρέ­ας

ΠΗΓΗ :  http://rproject.gr/article/diaheirisi-aporrimmaton-enantia-stoys-neofileleytheroys-shediasmoys-kai-sta-symferonta-ton

 

Απ’ την άλλη πλευρά, κινηματικές πρωτοβουλίες (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), οι εργαζόμενοι/ες στους δήμους, τοπικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς και φυσικά ο ΣΥΡΙΖΑ αγωνίστηκαν ενάντια στους προωθούμενους σχεδιασμούς που παρέδιδαν τη διαχείριση των αποβλήτων βορά στα ιδιωτικά συμφέροντα μετακυλίοντας, ταυτόχρονα, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία. Οι αγώνες αυτοί συνοδεύτηκαν από έναν πλούσιο διάλογο, από τεκμηρίωση αλλά και από επεξεργασίες και προτάσεις σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τόσο στην Αριστερά, όσο και στα κινήματα.
Λίγες ημέρες πριν ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥΡΙΖΑ  είχε εδώ και χρόνια επεξεργαστεί και αντιπαραθέσει ένα πλήρες και ριζικά αντίθετο σχέδιο με άξονες τον δημόσιο χαρακτήρα, την αποκέντρωση, τον κοινωνικό έλεγχο και τη μείωση των απορριμμάτων. Θεωρείς ότι ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προωθώντας ταυτόχρονα και την ακύρωση των νεοφιλελεύθερων σχεδιασμών;
Είναι σαφές ότι το αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο που τέθηκε προς διαβούλευση επιχειρεί να ανατρέψει πλήρως τις πρακτικές δεκαετιών και ταυτόχρονα τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς των τελευταίων χρόνων που περιγράφεις. Επί της ουσίας υιοθετεί το μοντέλο που προγραμματικά είχε επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ και το μετατρέπει σε σχέδιο προς υλοποίηση. Συνοπτικά το προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί μια ιεράρχηση για τη βέλτιστη διαχείριση των αποβλήτων που βάζει προτεραιότητα στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανάκτηση υλικών και ελαχιστοποιεί τις ανάγκες για τελική διάθεση που δυνητικά μπορεί να περιοριστούν στο 5-10% των παραγόμενων απορριμμάτων. Βασικά στοιχεία του νέου Εθνικού Σχεδιασμού αποτελούν το πάγωμα και η επανεξέταση  των πανάκριβων μονάδων επεξεργασίας που είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται το σύνολο των απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή και τα περισσότερα προβλεπόταν να υλοποιηθούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απαραίτητο εκτός των άλλων, προκειμένου να υλοποιηθεί και η βασική κατεύθυνση του νέου σχεδίου που προβλέπει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορριμμάτων θα διαλέγεται στην πηγή, το 24 % θα ανακτάται από τα σύμμεικτα απορρίμματα και μόλις το 26% θα οδηγείται για τελική διάθεση (ταφή). Πρόκειται για στόχους φιλόδοξους που υπερβαίνουν την ισχύουσα εθνική και κοινοτική νομοθεσία  (οδηγία 2008/98 και ν. 4042/2012).
Επίσης το νέο σχέδιο κατοχυρώνει το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων που τα τελευταία χρόνια είχε «ξεχειλώσει» και στην πραγματικότητα έτεινε στην πλήρη ιδιωτικοποίηση.  Γι’αυτό εξάλλου και δέχθηκε σφοδρή κριτική από τις μεγάλες εργολαβικές επιχειρήσεις και λόμπυ που υπαγόρευαν τον προηγούμενο σχεδιασμό που ανατράπηκε.
Η αντιστροφή των σχεδιασμών που ήταν σε εξέλιξη, η διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και η προώθηση μιας ριζικά αντίθετης πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων προϋποθέτει ως πρώτο βήμα την ακύρωση όλων των διαγωνισμών ΣΔΙΤ και των εγκαταστάσεων που εντάσσονταν στον προηγούμενο σχεδιασμό. Η πράξη αυτή αποτελεί πάγια διεκδίκηση των κινημάτων και της Αριστεράς αλλά και θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται;
Η κατάργηση των έργων διαχείρισης σύμμεικτων με  ΣΔΙΤ δεν είναι δύσκολη στο βαθμό που: α) για κανένα δεν είχαν αναληφθεί νομικές δεσμεύσεις μέχρι την δημοσιοποίηση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα περισσότερα έχουν σημαντικά προβλήματα με πιο χαρακτηριστικό την μακρόχρονη υποχρέωση για υπερβολικά μεγάλες εγγυημένες ποσότητες αποβλήτων που δεν παράγονται και δεν ξέρουμε αν θα παράγονται και στο μέλλον αφού λόγω της κρίσης υπάρχει μεγάλη τάση μείωσης. Ήδη σε πρόσφατη εκδήλωση στην Κόρινθο, φάνηκε ότι πολλοί  δήμαρχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν τέτοιες δεσμεύσεις όπως απαιτεί ο σχεδιασμός του κ. Τατούλη.
Τέτοιες συγκεντρωτικές μονάδες και εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφενός γιατί αντιστρατεύονται την ανακύκλωση στο βαθμό που προέβλεπαν ότι όλα τα παραγόμενα απόβλητα θα συλλέγονταν σύμμεικτα και αφετέρου γιατί προϋπέθεταν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν εγκαταστάσεις καύσης. Το τελευταίο συνήθως δεν ομολογούνταν ανοιχτά, αλλά ήταν λογικό αποτέλεσμα δεδομένου ότι αυτές οι μονάδες διαχωρίζουν ότι μπορεί να καεί και τα υπόλοιπα  επιστρέφονται για ταφή.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα και ενώ είχε ήδη κατατεθεί ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ είδαμε ότι υπεγράφη η πρώτη και μοναδική ως σήμερα σύμβαση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Δυτική Μακεδονία. Πώς σχολιάζεις αυτή την εξέλιξη;
Είναι προφανώς μια αντιφατική κίνηση που θα δημιουργήσει προβλήματα και υπεγράφη ενώ το σχέδιο του νέου ΕΣΔΑ είχε δημοσιοποιηθεί. Ένα βασικό πρόβλημα είναι ότι ανοίγει την πόρτα για να πιέζουν – και από όσο ξέρουμε το κάνουν- ενδιαφερόμενοι για άλλες περιοχές ιδιαίτερα για όσες είχαν σχετικά προχωρημένα ΣΔΙΤ όπως π.χ. η Ήπειρος ή η Πελοπόννησος. Από την άλλη πλευρά πέραν της αναξιοπιστίας που προκαλεί αυτή η κίνηση, δημιουργείται και ένα ουσιαστικό πρόβλημα. Με ποιο τρόπο η Δυτική Μακεδονία θα ανταποκριθεί στους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους του ΕΣΔΑ που περιγράφηκαν στην αρχή ; Θα μπει εξαίρεση που θα λέει ότι ισχύουν για παντού αλλού εκτός από τη Δυτική Μακεδονία;
Το μοντέλο διαχείρισης που έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ (π.χ. Τμήμα Οικολογίας – Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού και όχι μόνο)  στηρίζεται στη μείωση των αποβλήτων, στη διαλογή στην πηγή, στην επαναχρησιμοποίηση, στην ανάκτηση, στην ανακύκλωση και στην ελαχιστοποίηση του ποσοστού υπολειμμάτων που οδηγείται σε υγειονομική ταφή. Παράλληλα το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην αποκέντρωση και στην απόρριψη της καύσης. Μπορείς να μας περιγράψεις συνοπτικά τους βασικούς άξονές του καθώς επίσης και τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη αυτής της πρότασης;
Παρότι αυτό το μοντέλο είναι σε ριζικά διαφορετική κατεύθυνση και απαιτεί εκ βάθρων αλλαγές στην σημερινή πρακτική αλλά και στις καθημερινές συνήθειες των πολιτών ωστόσο δεν ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. Η βασική φιλοσοφία που περιγράφεις είναι τόσο αυταπόδεικτα  ορθολογική  ώστε περιγράφεται στην ισχύουσα νομοθεσία και την επικαλούνται όλοι ακόμη και αυτοί που απεργάζονται διαφορετικές λύσεις. Όσο περισσότερο μειώνεις την παραγωγή απορριμμάτων ή τα ξεχωρίζεις στην πηγή τόσο  φθηνότερη είναι η διαχείριση που κάνεις, τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλείς, τόσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων πετυχαίνεις και τόσες περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργείς. Η καύση ούτως ή άλλως υποτίθεται ότι αφορά μόνο το υπόλειμμα της διαδικασίας αφού έχουν προηγηθεί τα άλλα στάδια. Το πρόβλημα είναι ότι οι μονάδες καύσης εκτός από οχλούσες, είναι και πανάκριβες τόσο στην κατασκευή όσο και στην λειτουργία και απαιτούν απορρίμματα πολλά και με συγκεκριμένη ποιοτική σύσταση. Αν έχεις προδιαλέξει για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτί, το πλαστικό και τα βιοαπόβλητα, τότε έχεις αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμα των σκουπιδιών. Επίσης ο μύθος της ενεργειακής απόδοσης ξεχνάει να μας ενημερώσει ότι ακόμη και αν όλα τα σκουπίδια της χώρας κατέληγαν χωρίς ανακύκλωση στα εργοστάσια,  η συνολικά παραγόμενη ενέργεια δεν θα ξεπερνούσε το 0,5 ως 1 % των ετήσιων αναγκών μας και το κόστος λειτουργίας θα ήταν πολλαπλάσιο του οφέλους. Το σχέδιο μας πηγαίνει και μερικά βήματα παραπέρα Το βασικότερο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη αντίληψη στην διαχείριση των απορριμμάτων και στην ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδεται στην υλοποίηση τοπικών σχεδίων Δήμων ή ομάδων Δήμων. Σε αντίθεση με τη συγκεντρωτική διαχείριση που  διευκολύνει αυθαιρεσίες, συναλλαγές με μεγάλα συμφέροντα καθώς και την επιμόλυνση των απορριμμάτων με βιομηχανικά και τοξικά απόβλητα, η αποκεντρωμένη διαχείριση διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο και την ευθύνη των πολιτών ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα απορρίμματα είναι δικά τους και για το κόστος αλλά και για το όφελος.
Ο ΕΣΔΑ καθορίζει το πλαίσιο, τη στρατηγική, τους στόχους και τις πολιτικές για τη διαχείριση των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο.  Πόσο κρίσιμος είναι ό ρόλος των επόμενων επίπεδων, των περιφερειών και των δήμων και συγκεκριμένα των υπό αναθεώρηση περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ) αλλά και των τοπικών δημοτικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης στην υλοποίηση του σχεδιασμού; Τι πρέπει να γίνει και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να παρθούν δεδομένων και των αντιδράσεων που παρουσιάζονται;
Είναι μια ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι επιτέλους ξεκινά και η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ που έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια, έτσι ώστε να εναρμονιστούν με το νέο εθνικό σχεδιασμό. Στα πλαίσια των ΠΕΣΔΑ μπορούν να καθοριστούν ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι ανακύκλωσης (αλλά όχι χαμηλότεροι) να εντοπισθούν οι γεωγραφικές ενότητες εντός των οποίων θα αναπτυχθούν κοινές υποδομές και να σχεδιαστούν οι απαιτούμενες υποδομές για την διαχείριση όλων των στερεών αποβλήτων σε κάθε Περιφέρεια. Απαραίτητο για τους νέους ΠΕΣΔΑ είναι να οριστούν οι νέοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Αττική, όπου η κατάσταση στη Φυλή είναι οριακή. Τέλος η εφαρμογή των τοπικών σχεδίων που εισάγει ο ΕΣΔΑ, είναι κρίσιμη: μέσω των τοπικών σχεδίων θα εφαρμοστεί το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης των απορριμμάτων που αφορά : τη διαλογή στην πηγή, τις μονάδες κομποστοποίησης και τις αποκεντρωμένες μονάδες μηχανικής διαλογής. Ας μη γελιόμαστε. Αντιδράσεις θα υπάρξουν, αλλά θα είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν συναινέσεις αν γίνουν δημοκρατικές διαδικασίες που θα εγγυώνται ένα αξιόπιστο σχεδιασμό με διαφανή, ορθολογικά κριτήρια αλλά και με κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν είναι αποδεκτό για παράδειγμα να επιβαρύνεται διαρκώς η Δυτική Αττική.  Τέτοιες διαδικασίες θα δοκιμάσουν και τη φερεγγυότητα στις προβλέψεις από τη μεριά της Πολιτείας, της Περιφέρειας, του Δήμου και θα αποδείξουν πόσο  εφαρμόσιμο είναι ένα μοντέλο με ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και λειτουργικών οχλήσεων όπως αυτό που διακηρύσσεται.
Ποιες επιπρόσθετες, σημαντικές, αλλαγές στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο πρέπει να γίνουν προκειμένου να υλοποιηθούν τα παραπάνω και να αποτραπεί η επιστροφή των προηγούμενων σχεδιασμών δια της πλαγίας; Για παράδειγμα, το προηγούμενο διάστημα είδαμε τους περιφερειακούς φορείς διαχείρισης (ΦΟΔΣΑ) να επιχειρείται να μετατραπούν σε Α.Ε.
Υπάρχουν πολλά σημαντικά θεσμικά προαπαιτούμενα όπως υπάρχει ανάγκη να σχεδιαστούν και οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την δυνατότητα των Δήμων να χωροθετούν όλες τις αναγκαίες υποδομές όταν με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο ούτε τα αμαξοστάσια των απορριμματοφόρων δεν είναι εύκολο να αδειοδοτηθούν. Επίσης, τη δυνατότητα των Δήμων να εκποιούν τα υλικά της ανακύκλωσης και να παρέχουν κίνητρα στους δημότες μέσω π.χ. μιας πολιτικής μείωσης των ανταποδοτικών τελών. Τέλος, η ριζική αλλαγή των λεγόμενων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης» που σήμερα διαχειρίζονται αδιαφανώς και αναποτελεσματικά τα τέλη ανακύκλωσης που πληρώνουμε όλοι μέσα στην τιμή αγοράς των προϊόντων (συσκευασμένα προϊόντα, συσκευές κλπ), θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή εσόδων για τους Δήμους ώστε οι δημότες να μην χρεώνονται και ξαναχρεώνονται για την ανακύκλωση.  Ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης στερεών αποβλήτων θα μπορούσε να συντονίσει την εφαρμογή της πολιτικής που εξαγγέλλει το Εθνικό Σχέδιο.
Σε σχέση με τους ΦοΔΣΑ το νέο εθνικό σχέδιο είναι σε σωστή κατεύθυνση αφού προβλέπει αφενός ότι η νομική μορφή τους θα είναι ΝΠΔΔ και αφετέρου ότι ο αριθμός τους θα αντιστοιχεί στις διαδημοτικές υποδομές που θα σχεδιάζει ο κάθε ΠΕΣΔΑ.
Επειδή πολλή συζήτηση γίνεται για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και τον κίνδυνο έμμεσης ιδιωτικοποίησης και άρσης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης αποβλήτων, ποιος θεωρείς ότι πρέπει να είναι ο ρόλος τους; Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο απαιτεί για την υλοποίησή του προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους και άρα τη δημιουργία σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη να γίνει ξεχωριστή μνεία για τις ΚΟΙΝΣΕΠ στο νέο εθνικό σχεδιασμό. Η υπάρχουσα νομοθεσία πρέπει να βελτιωθεί ώστε να εξασφαλίζει ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ θα διατηρούν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δεν θα αποτελούν ένα εργαλείο παράκαμψης της εργατικής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης δημόσιων υπηρεσιών. Με βάση αυτή τη νομοθεσία  κάθε Δήμος μπορεί να αξιοποιεί μορφές κοινωνικής οικονομίας όπως αστικοί συνεταιρισμοί και ΚΟΙΝΣΕΠ, αλλά και άλλες πρωτοβουλίες όπως ομάδες και κινήσεις πολιτών, ώστε να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή εκπλήρωση και διάχυση των αποτελεσμάτων του τοπικού του σχεδίου. Στην πραγματικότητα μόνο συμπληρωματικό ή υποκινητικό ρόλο μπορούν να έχουν τέτοια κοινωνικά εγχειρήματα στο βαθμό που παραμένουν κοινωνικά και όχι κερδοσκοπικά. Η υλοποίηση ενός τοπικού σχεδίου είναι μια πολύπλευρη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί σοβαρή οργάνωση και πόρους, αρκετές θέσεις πλήρους απασχόλησης και πάνω από όλα απαιτεί λογοδοσία στους δημότες. Συνεπώς η βασική ευθύνη παραμένει στους Δήμους και πρέπει άμεσα να απελευθερωθούν οι προσλήψεις στην καθαριότητα που ως ανταποδοτική υπηρεσία καλύπτεται εξολοκλήρου από τους δημότες και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.
* Μέλος του συντονιστικού του Τμήματος Οικολογίας, Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, της Ν.Ε. Βοιωτίας και της Πρωτοβουλίας Συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), χημικός μηχανικός & σύμβουλος αυτοδιοίκησης.
Τη συνέντευξη πήρε ο Πέτρος Ψαρρέας

Απ’ την άλλη πλευρά, κινηματικές πρωτοβουλίες (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), οι εργαζόμενοι/ες στους δήμους, τοπικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς και φυσικά ο ΣΥΡΙΖΑ αγωνίστηκαν ενάντια στους προωθούμενους σχεδιασμούς που παρέδιδαν τη διαχείριση των αποβλήτων βορά στα ιδιωτικά συμφέροντα μετακυλίοντας, ταυτόχρονα, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία. Οι αγώνες αυτοί συνοδεύτηκαν από έναν πλούσιο διάλογο, από τεκμηρίωση αλλά και από επεξεργασίες και προτάσεις σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τόσο στην Αριστερά, όσο και στα κινήματα.
Λίγες ημέρες πριν ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥΡΙΖΑ  είχε εδώ και χρόνια επεξεργαστεί και αντιπαραθέσει ένα πλήρες και ριζικά αντίθετο σχέδιο με άξονες τον δημόσιο χαρακτήρα, την αποκέντρωση, τον κοινωνικό έλεγχο και τη μείωση των απορριμμάτων. Θεωρείς ότι ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προωθώντας ταυτόχρονα και την ακύρωση των νεοφιλελεύθερων σχεδιασμών;
Είναι σαφές ότι το αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο που τέθηκε προς διαβούλευση επιχειρεί να ανατρέψει πλήρως τις πρακτικές δεκαετιών και ταυτόχρονα τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς των τελευταίων χρόνων που περιγράφεις. Επί της ουσίας υιοθετεί το μοντέλο που προγραμματικά είχε επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ και το μετατρέπει σε σχέδιο προς υλοποίηση. Συνοπτικά το προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί μια ιεράρχηση για τη βέλτιστη διαχείριση των αποβλήτων που βάζει προτεραιότητα στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανάκτηση υλικών και ελαχιστοποιεί τις ανάγκες για τελική διάθεση που δυνητικά μπορεί να περιοριστούν στο 5-10% των παραγόμενων απορριμμάτων. Βασικά στοιχεία του νέου Εθνικού Σχεδιασμού αποτελούν το πάγωμα και η επανεξέταση  των πανάκριβων μονάδων επεξεργασίας που είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται το σύνολο των απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή και τα περισσότερα προβλεπόταν να υλοποιηθούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απαραίτητο εκτός των άλλων, προκειμένου να υλοποιηθεί και η βασική κατεύθυνση του νέου σχεδίου που προβλέπει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορριμμάτων θα διαλέγεται στην πηγή, το 24 % θα ανακτάται από τα σύμμεικτα απορρίμματα και μόλις το 26% θα οδηγείται για τελική διάθεση (ταφή). Πρόκειται για στόχους φιλόδοξους που υπερβαίνουν την ισχύουσα εθνική και κοινοτική νομοθεσία  (οδηγία 2008/98 και ν. 4042/2012).
Επίσης το νέο σχέδιο κατοχυρώνει το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων που τα τελευταία χρόνια είχε «ξεχειλώσει» και στην πραγματικότητα έτεινε στην πλήρη ιδιωτικοποίηση.  Γι’αυτό εξάλλου και δέχθηκε σφοδρή κριτική από τις μεγάλες εργολαβικές επιχειρήσεις και λόμπυ που υπαγόρευαν τον προηγούμενο σχεδιασμό που ανατράπηκε.
Η αντιστροφή των σχεδιασμών που ήταν σε εξέλιξη, η διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και η προώθηση μιας ριζικά αντίθετης πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων προϋποθέτει ως πρώτο βήμα την ακύρωση όλων των διαγωνισμών ΣΔΙΤ και των εγκαταστάσεων που εντάσσονταν στον προηγούμενο σχεδιασμό. Η πράξη αυτή αποτελεί πάγια διεκδίκηση των κινημάτων και της Αριστεράς αλλά και θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται;
Η κατάργηση των έργων διαχείρισης σύμμεικτων με  ΣΔΙΤ δεν είναι δύσκολη στο βαθμό που: α) για κανένα δεν είχαν αναληφθεί νομικές δεσμεύσεις μέχρι την δημοσιοποίηση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα περισσότερα έχουν σημαντικά προβλήματα με πιο χαρακτηριστικό την μακρόχρονη υποχρέωση για υπερβολικά μεγάλες εγγυημένες ποσότητες αποβλήτων που δεν παράγονται και δεν ξέρουμε αν θα παράγονται και στο μέλλον αφού λόγω της κρίσης υπάρχει μεγάλη τάση μείωσης. Ήδη σε πρόσφατη εκδήλωση στην Κόρινθο, φάνηκε ότι πολλοί  δήμαρχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν τέτοιες δεσμεύσεις όπως απαιτεί ο σχεδιασμός του κ. Τατούλη.
Τέτοιες συγκεντρωτικές μονάδες και εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφενός γιατί αντιστρατεύονται την ανακύκλωση στο βαθμό που προέβλεπαν ότι όλα τα παραγόμενα απόβλητα θα συλλέγονταν σύμμεικτα και αφετέρου γιατί προϋπέθεταν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν εγκαταστάσεις καύσης. Το τελευταίο συνήθως δεν ομολογούνταν ανοιχτά, αλλά ήταν λογικό αποτέλεσμα δεδομένου ότι αυτές οι μονάδες διαχωρίζουν ότι μπορεί να καεί και τα υπόλοιπα  επιστρέφονται για ταφή.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα και ενώ είχε ήδη κατατεθεί ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ είδαμε ότι υπεγράφη η πρώτη και μοναδική ως σήμερα σύμβαση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Δυτική Μακεδονία. Πώς σχολιάζεις αυτή την εξέλιξη;
Είναι προφανώς μια αντιφατική κίνηση που θα δημιουργήσει προβλήματα και υπεγράφη ενώ το σχέδιο του νέου ΕΣΔΑ είχε δημοσιοποιηθεί. Ένα βασικό πρόβλημα είναι ότι ανοίγει την πόρτα για να πιέζουν – και από όσο ξέρουμε το κάνουν- ενδιαφερόμενοι για άλλες περιοχές ιδιαίτερα για όσες είχαν σχετικά προχωρημένα ΣΔΙΤ όπως π.χ. η Ήπειρος ή η Πελοπόννησος. Από την άλλη πλευρά πέραν της αναξιοπιστίας που προκαλεί αυτή η κίνηση, δημιουργείται και ένα ουσιαστικό πρόβλημα. Με ποιο τρόπο η Δυτική Μακεδονία θα ανταποκριθεί στους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους του ΕΣΔΑ που περιγράφηκαν στην αρχή ; Θα μπει εξαίρεση που θα λέει ότι ισχύουν για παντού αλλού εκτός από τη Δυτική Μακεδονία;
Το μοντέλο διαχείρισης που έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ (π.χ. Τμήμα Οικολογίας – Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού και όχι μόνο)  στηρίζεται στη μείωση των αποβλήτων, στη διαλογή στην πηγή, στην επαναχρησιμοποίηση, στην ανάκτηση, στην ανακύκλωση και στην ελαχιστοποίηση του ποσοστού υπολειμμάτων που οδηγείται σε υγειονομική ταφή. Παράλληλα το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην αποκέντρωση και στην απόρριψη της καύσης. Μπορείς να μας περιγράψεις συνοπτικά τους βασικούς άξονές του καθώς επίσης και τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη αυτής της πρότασης;
Παρότι αυτό το μοντέλο είναι σε ριζικά διαφορετική κατεύθυνση και απαιτεί εκ βάθρων αλλαγές στην σημερινή πρακτική αλλά και στις καθημερινές συνήθειες των πολιτών ωστόσο δεν ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. Η βασική φιλοσοφία που περιγράφεις είναι τόσο αυταπόδεικτα  ορθολογική  ώστε περιγράφεται στην ισχύουσα νομοθεσία και την επικαλούνται όλοι ακόμη και αυτοί που απεργάζονται διαφορετικές λύσεις. Όσο περισσότερο μειώνεις την παραγωγή απορριμμάτων ή τα ξεχωρίζεις στην πηγή τόσο  φθηνότερη είναι η διαχείριση που κάνεις, τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλείς, τόσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων πετυχαίνεις και τόσες περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργείς. Η καύση ούτως ή άλλως υποτίθεται ότι αφορά μόνο το υπόλειμμα της διαδικασίας αφού έχουν προηγηθεί τα άλλα στάδια. Το πρόβλημα είναι ότι οι μονάδες καύσης εκτός από οχλούσες, είναι και πανάκριβες τόσο στην κατασκευή όσο και στην λειτουργία και απαιτούν απορρίμματα πολλά και με συγκεκριμένη ποιοτική σύσταση. Αν έχεις προδιαλέξει για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτί, το πλαστικό και τα βιοαπόβλητα, τότε έχεις αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμα των σκουπιδιών. Επίσης ο μύθος της ενεργειακής απόδοσης ξεχνάει να μας ενημερώσει ότι ακόμη και αν όλα τα σκουπίδια της χώρας κατέληγαν χωρίς ανακύκλωση στα εργοστάσια,  η συνολικά παραγόμενη ενέργεια δεν θα ξεπερνούσε το 0,5 ως 1 % των ετήσιων αναγκών μας και το κόστος λειτουργίας θα ήταν πολλαπλάσιο του οφέλους. Το σχέδιο μας πηγαίνει και μερικά βήματα παραπέρα Το βασικότερο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη αντίληψη στην διαχείριση των απορριμμάτων και στην ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδεται στην υλοποίηση τοπικών σχεδίων Δήμων ή ομάδων Δήμων. Σε αντίθεση με τη συγκεντρωτική διαχείριση που  διευκολύνει αυθαιρεσίες, συναλλαγές με μεγάλα συμφέροντα καθώς και την επιμόλυνση των απορριμμάτων με βιομηχανικά και τοξικά απόβλητα, η αποκεντρωμένη διαχείριση διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο και την ευθύνη των πολιτών ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα απορρίμματα είναι δικά τους και για το κόστος αλλά και για το όφελος.
Ο ΕΣΔΑ καθορίζει το πλαίσιο, τη στρατηγική, τους στόχους και τις πολιτικές για τη διαχείριση των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο.  Πόσο κρίσιμος είναι ό ρόλος των επόμενων επίπεδων, των περιφερειών και των δήμων και συγκεκριμένα των υπό αναθεώρηση περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ) αλλά και των τοπικών δημοτικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης στην υλοποίηση του σχεδιασμού; Τι πρέπει να γίνει και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να παρθούν δεδομένων και των αντιδράσεων που παρουσιάζονται;
Είναι μια ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι επιτέλους ξεκινά και η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ που έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια, έτσι ώστε να εναρμονιστούν με το νέο εθνικό σχεδιασμό. Στα πλαίσια των ΠΕΣΔΑ μπορούν να καθοριστούν ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι ανακύκλωσης (αλλά όχι χαμηλότεροι) να εντοπισθούν οι γεωγραφικές ενότητες εντός των οποίων θα αναπτυχθούν κοινές υποδομές και να σχεδιαστούν οι απαιτούμενες υποδομές για την διαχείριση όλων των στερεών αποβλήτων σε κάθε Περιφέρεια. Απαραίτητο για τους νέους ΠΕΣΔΑ είναι να οριστούν οι νέοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Αττική, όπου η κατάσταση στη Φυλή είναι οριακή. Τέλος η εφαρμογή των τοπικών σχεδίων που εισάγει ο ΕΣΔΑ, είναι κρίσιμη: μέσω των τοπικών σχεδίων θα εφαρμοστεί το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης των απορριμμάτων που αφορά : τη διαλογή στην πηγή, τις μονάδες κομποστοποίησης και τις αποκεντρωμένες μονάδες μηχανικής διαλογής. Ας μη γελιόμαστε. Αντιδράσεις θα υπάρξουν, αλλά θα είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν συναινέσεις αν γίνουν δημοκρατικές διαδικασίες που θα εγγυώνται ένα αξιόπιστο σχεδιασμό με διαφανή, ορθολογικά κριτήρια αλλά και με κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν είναι αποδεκτό για παράδειγμα να επιβαρύνεται διαρκώς η Δυτική Αττική.  Τέτοιες διαδικασίες θα δοκιμάσουν και τη φερεγγυότητα στις προβλέψεις από τη μεριά της Πολιτείας, της Περιφέρειας, του Δήμου και θα αποδείξουν πόσο  εφαρμόσιμο είναι ένα μοντέλο με ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και λειτουργικών οχλήσεων όπως αυτό που διακηρύσσεται.
Ποιες επιπρόσθετες, σημαντικές, αλλαγές στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο πρέπει να γίνουν προκειμένου να υλοποιηθούν τα παραπάνω και να αποτραπεί η επιστροφή των προηγούμενων σχεδιασμών δια της πλαγίας; Για παράδειγμα, το προηγούμενο διάστημα είδαμε τους περιφερειακούς φορείς διαχείρισης (ΦΟΔΣΑ) να επιχειρείται να μετατραπούν σε Α.Ε.
Υπάρχουν πολλά σημαντικά θεσμικά προαπαιτούμενα όπως υπάρχει ανάγκη να σχεδιαστούν και οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την δυνατότητα των Δήμων να χωροθετούν όλες τις αναγκαίες υποδομές όταν με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο ούτε τα αμαξοστάσια των απορριμματοφόρων δεν είναι εύκολο να αδειοδοτηθούν. Επίσης, τη δυνατότητα των Δήμων να εκποιούν τα υλικά της ανακύκλωσης και να παρέχουν κίνητρα στους δημότες μέσω π.χ. μιας πολιτικής μείωσης των ανταποδοτικών τελών. Τέλος, η ριζική αλλαγή των λεγόμενων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης» που σήμερα διαχειρίζονται αδιαφανώς και αναποτελεσματικά τα τέλη ανακύκλωσης που πληρώνουμε όλοι μέσα στην τιμή αγοράς των προϊόντων (συσκευασμένα προϊόντα, συσκευές κλπ), θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή εσόδων για τους Δήμους ώστε οι δημότες να μην χρεώνονται και ξαναχρεώνονται για την ανακύκλωση.  Ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης στερεών αποβλήτων θα μπορούσε να συντονίσει την εφαρμογή της πολιτικής που εξαγγέλλει το Εθνικό Σχέδιο.
Σε σχέση με τους ΦοΔΣΑ το νέο εθνικό σχέδιο είναι σε σωστή κατεύθυνση αφού προβλέπει αφενός ότι η νομική μορφή τους θα είναι ΝΠΔΔ και αφετέρου ότι ο αριθμός τους θα αντιστοιχεί στις διαδημοτικές υποδομές που θα σχεδιάζει ο κάθε ΠΕΣΔΑ.
Επειδή πολλή συζήτηση γίνεται για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και τον κίνδυνο έμμεσης ιδιωτικοποίησης και άρσης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης αποβλήτων, ποιος θεωρείς ότι πρέπει να είναι ο ρόλος τους; Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο απαιτεί για την υλοποίησή του προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους και άρα τη δημιουργία σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη να γίνει ξεχωριστή μνεία για τις ΚΟΙΝΣΕΠ στο νέο εθνικό σχεδιασμό. Η υπάρχουσα νομοθεσία πρέπει να βελτιωθεί ώστε να εξασφαλίζει ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ θα διατηρούν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δεν θα αποτελούν ένα εργαλείο παράκαμψης της εργατικής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης δημόσιων υπηρεσιών. Με βάση αυτή τη νομοθεσία  κάθε Δήμος μπορεί να αξιοποιεί μορφές κοινωνικής οικονομίας όπως αστικοί συνεταιρισμοί και ΚΟΙΝΣΕΠ, αλλά και άλλες πρωτοβουλίες όπως ομάδες και κινήσεις πολιτών, ώστε να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή εκπλήρωση και διάχυση των αποτελεσμάτων του τοπικού του σχεδίου. Στην πραγματικότητα μόνο συμπληρωματικό ή υποκινητικό ρόλο μπορούν να έχουν τέτοια κοινωνικά εγχειρήματα στο βαθμό που παραμένουν κοινωνικά και όχι κερδοσκοπικά. Η υλοποίηση ενός τοπικού σχεδίου είναι μια πολύπλευρη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί σοβαρή οργάνωση και πόρους, αρκετές θέσεις πλήρους απασχόλησης και πάνω από όλα απαιτεί λογοδοσία στους δημότες. Συνεπώς η βασική ευθύνη παραμένει στους Δήμους και πρέπει άμεσα να απελευθερωθούν οι προσλήψεις στην καθαριότητα που ως ανταποδοτική υπηρεσία καλύπτεται εξολοκλήρου από τους δημότες και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.
* Μέλος του συντονιστικού του Τμήματος Οικολογίας, Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, της Ν.Ε. Βοιωτίας και της Πρωτοβουλίας Συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), χημικός μηχανικός & σύμβουλος αυτοδιοίκησης.
Τη συνέντευξη πήρε ο Πέτρος Ψαρρέας

Απ’ την άλλη πλευρά, κινηματικές πρωτοβουλίες (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), οι εργαζόμενοι/ες στους δήμους, τοπικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς και φυσικά ο ΣΥΡΙΖΑ αγωνίστηκαν ενάντια στους προωθούμενους σχεδιασμούς που παρέδιδαν τη διαχείριση των αποβλήτων βορά στα ιδιωτικά συμφέροντα μετακυλίοντας, ταυτόχρονα, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία. Οι αγώνες αυτοί συνοδεύτηκαν από έναν πλούσιο διάλογο, από τεκμηρίωση αλλά και από επεξεργασίες και προτάσεις σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τόσο στην Αριστερά, όσο και στα κινήματα.
Λίγες ημέρες πριν ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥΡΙΖΑ  είχε εδώ και χρόνια επεξεργαστεί και αντιπαραθέσει ένα πλήρες και ριζικά αντίθετο σχέδιο με άξονες τον δημόσιο χαρακτήρα, την αποκέντρωση, τον κοινωνικό έλεγχο και τη μείωση των απορριμμάτων. Θεωρείς ότι ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προωθώντας ταυτόχρονα και την ακύρωση των νεοφιλελεύθερων σχεδιασμών;
Είναι σαφές ότι το αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο που τέθηκε προς διαβούλευση επιχειρεί να ανατρέψει πλήρως τις πρακτικές δεκαετιών και ταυτόχρονα τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς των τελευταίων χρόνων που περιγράφεις. Επί της ουσίας υιοθετεί το μοντέλο που προγραμματικά είχε επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ και το μετατρέπει σε σχέδιο προς υλοποίηση. Συνοπτικά το προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί μια ιεράρχηση για τη βέλτιστη διαχείριση των αποβλήτων που βάζει προτεραιότητα στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανάκτηση υλικών και ελαχιστοποιεί τις ανάγκες για τελική διάθεση που δυνητικά μπορεί να περιοριστούν στο 5-10% των παραγόμενων απορριμμάτων. Βασικά στοιχεία του νέου Εθνικού Σχεδιασμού αποτελούν το πάγωμα και η επανεξέταση  των πανάκριβων μονάδων επεξεργασίας που είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται το σύνολο των απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή και τα περισσότερα προβλεπόταν να υλοποιηθούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απαραίτητο εκτός των άλλων, προκειμένου να υλοποιηθεί και η βασική κατεύθυνση του νέου σχεδίου που προβλέπει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορριμμάτων θα διαλέγεται στην πηγή, το 24 % θα ανακτάται από τα σύμμεικτα απορρίμματα και μόλις το 26% θα οδηγείται για τελική διάθεση (ταφή). Πρόκειται για στόχους φιλόδοξους που υπερβαίνουν την ισχύουσα εθνική και κοινοτική νομοθεσία  (οδηγία 2008/98 και ν. 4042/2012).
Επίσης το νέο σχέδιο κατοχυρώνει το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων που τα τελευταία χρόνια είχε «ξεχειλώσει» και στην πραγματικότητα έτεινε στην πλήρη ιδιωτικοποίηση.  Γι’αυτό εξάλλου και δέχθηκε σφοδρή κριτική από τις μεγάλες εργολαβικές επιχειρήσεις και λόμπυ που υπαγόρευαν τον προηγούμενο σχεδιασμό που ανατράπηκε.
Η αντιστροφή των σχεδιασμών που ήταν σε εξέλιξη, η διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και η προώθηση μιας ριζικά αντίθετης πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων προϋποθέτει ως πρώτο βήμα την ακύρωση όλων των διαγωνισμών ΣΔΙΤ και των εγκαταστάσεων που εντάσσονταν στον προηγούμενο σχεδιασμό. Η πράξη αυτή αποτελεί πάγια διεκδίκηση των κινημάτων και της Αριστεράς αλλά και θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται;
Η κατάργηση των έργων διαχείρισης σύμμεικτων με  ΣΔΙΤ δεν είναι δύσκολη στο βαθμό που: α) για κανένα δεν είχαν αναληφθεί νομικές δεσμεύσεις μέχρι την δημοσιοποίηση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα περισσότερα έχουν σημαντικά προβλήματα με πιο χαρακτηριστικό την μακρόχρονη υποχρέωση για υπερβολικά μεγάλες εγγυημένες ποσότητες αποβλήτων που δεν παράγονται και δεν ξέρουμε αν θα παράγονται και στο μέλλον αφού λόγω της κρίσης υπάρχει μεγάλη τάση μείωσης. Ήδη σε πρόσφατη εκδήλωση στην Κόρινθο, φάνηκε ότι πολλοί  δήμαρχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν τέτοιες δεσμεύσεις όπως απαιτεί ο σχεδιασμός του κ. Τατούλη.
Τέτοιες συγκεντρωτικές μονάδες και εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφενός γιατί αντιστρατεύονται την ανακύκλωση στο βαθμό που προέβλεπαν ότι όλα τα παραγόμενα απόβλητα θα συλλέγονταν σύμμεικτα και αφετέρου γιατί προϋπέθεταν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν εγκαταστάσεις καύσης. Το τελευταίο συνήθως δεν ομολογούνταν ανοιχτά, αλλά ήταν λογικό αποτέλεσμα δεδομένου ότι αυτές οι μονάδες διαχωρίζουν ότι μπορεί να καεί και τα υπόλοιπα  επιστρέφονται για ταφή.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα και ενώ είχε ήδη κατατεθεί ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ είδαμε ότι υπεγράφη η πρώτη και μοναδική ως σήμερα σύμβαση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Δυτική Μακεδονία. Πώς σχολιάζεις αυτή την εξέλιξη;
Είναι προφανώς μια αντιφατική κίνηση που θα δημιουργήσει προβλήματα και υπεγράφη ενώ το σχέδιο του νέου ΕΣΔΑ είχε δημοσιοποιηθεί. Ένα βασικό πρόβλημα είναι ότι ανοίγει την πόρτα για να πιέζουν – και από όσο ξέρουμε το κάνουν- ενδιαφερόμενοι για άλλες περιοχές ιδιαίτερα για όσες είχαν σχετικά προχωρημένα ΣΔΙΤ όπως π.χ. η Ήπειρος ή η Πελοπόννησος. Από την άλλη πλευρά πέραν της αναξιοπιστίας που προκαλεί αυτή η κίνηση, δημιουργείται και ένα ουσιαστικό πρόβλημα. Με ποιο τρόπο η Δυτική Μακεδονία θα ανταποκριθεί στους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους του ΕΣΔΑ που περιγράφηκαν στην αρχή ; Θα μπει εξαίρεση που θα λέει ότι ισχύουν για παντού αλλού εκτός από τη Δυτική Μακεδονία;
Το μοντέλο διαχείρισης που έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ (π.χ. Τμήμα Οικολογίας – Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού και όχι μόνο)  στηρίζεται στη μείωση των αποβλήτων, στη διαλογή στην πηγή, στην επαναχρησιμοποίηση, στην ανάκτηση, στην ανακύκλωση και στην ελαχιστοποίηση του ποσοστού υπολειμμάτων που οδηγείται σε υγειονομική ταφή. Παράλληλα το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην αποκέντρωση και στην απόρριψη της καύσης. Μπορείς να μας περιγράψεις συνοπτικά τους βασικούς άξονές του καθώς επίσης και τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη αυτής της πρότασης;
Παρότι αυτό το μοντέλο είναι σε ριζικά διαφορετική κατεύθυνση και απαιτεί εκ βάθρων αλλαγές στην σημερινή πρακτική αλλά και στις καθημερινές συνήθειες των πολιτών ωστόσο δεν ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. Η βασική φιλοσοφία που περιγράφεις είναι τόσο αυταπόδεικτα  ορθολογική  ώστε περιγράφεται στην ισχύουσα νομοθεσία και την επικαλούνται όλοι ακόμη και αυτοί που απεργάζονται διαφορετικές λύσεις. Όσο περισσότερο μειώνεις την παραγωγή απορριμμάτων ή τα ξεχωρίζεις στην πηγή τόσο  φθηνότερη είναι η διαχείριση που κάνεις, τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλείς, τόσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων πετυχαίνεις και τόσες περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργείς. Η καύση ούτως ή άλλως υποτίθεται ότι αφορά μόνο το υπόλειμμα της διαδικασίας αφού έχουν προηγηθεί τα άλλα στάδια. Το πρόβλημα είναι ότι οι μονάδες καύσης εκτός από οχλούσες, είναι και πανάκριβες τόσο στην κατασκευή όσο και στην λειτουργία και απαιτούν απορρίμματα πολλά και με συγκεκριμένη ποιοτική σύσταση. Αν έχεις προδιαλέξει για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτί, το πλαστικό και τα βιοαπόβλητα, τότε έχεις αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμα των σκουπιδιών. Επίσης ο μύθος της ενεργειακής απόδοσης ξεχνάει να μας ενημερώσει ότι ακόμη και αν όλα τα σκουπίδια της χώρας κατέληγαν χωρίς ανακύκλωση στα εργοστάσια,  η συνολικά παραγόμενη ενέργεια δεν θα ξεπερνούσε το 0,5 ως 1 % των ετήσιων αναγκών μας και το κόστος λειτουργίας θα ήταν πολλαπλάσιο του οφέλους. Το σχέδιο μας πηγαίνει και μερικά βήματα παραπέρα Το βασικότερο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη αντίληψη στην διαχείριση των απορριμμάτων και στην ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδεται στην υλοποίηση τοπικών σχεδίων Δήμων ή ομάδων Δήμων. Σε αντίθεση με τη συγκεντρωτική διαχείριση που  διευκολύνει αυθαιρεσίες, συναλλαγές με μεγάλα συμφέροντα καθώς και την επιμόλυνση των απορριμμάτων με βιομηχανικά και τοξικά απόβλητα, η αποκεντρωμένη διαχείριση διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο και την ευθύνη των πολιτών ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα απορρίμματα είναι δικά τους και για το κόστος αλλά και για το όφελος.
Ο ΕΣΔΑ καθορίζει το πλαίσιο, τη στρατηγική, τους στόχους και τις πολιτικές για τη διαχείριση των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο.  Πόσο κρίσιμος είναι ό ρόλος των επόμενων επίπεδων, των περιφερειών και των δήμων και συγκεκριμένα των υπό αναθεώρηση περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ) αλλά και των τοπικών δημοτικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης στην υλοποίηση του σχεδιασμού; Τι πρέπει να γίνει και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να παρθούν δεδομένων και των αντιδράσεων που παρουσιάζονται;
Είναι μια ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι επιτέλους ξεκινά και η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ που έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια, έτσι ώστε να εναρμονιστούν με το νέο εθνικό σχεδιασμό. Στα πλαίσια των ΠΕΣΔΑ μπορούν να καθοριστούν ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι ανακύκλωσης (αλλά όχι χαμηλότεροι) να εντοπισθούν οι γεωγραφικές ενότητες εντός των οποίων θα αναπτυχθούν κοινές υποδομές και να σχεδιαστούν οι απαιτούμενες υποδομές για την διαχείριση όλων των στερεών αποβλήτων σε κάθε Περιφέρεια. Απαραίτητο για τους νέους ΠΕΣΔΑ είναι να οριστούν οι νέοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Αττική, όπου η κατάσταση στη Φυλή είναι οριακή. Τέλος η εφαρμογή των τοπικών σχεδίων που εισάγει ο ΕΣΔΑ, είναι κρίσιμη: μέσω των τοπικών σχεδίων θα εφαρμοστεί το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης των απορριμμάτων που αφορά : τη διαλογή στην πηγή, τις μονάδες κομποστοποίησης και τις αποκεντρωμένες μονάδες μηχανικής διαλογής. Ας μη γελιόμαστε. Αντιδράσεις θα υπάρξουν, αλλά θα είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν συναινέσεις αν γίνουν δημοκρατικές διαδικασίες που θα εγγυώνται ένα αξιόπιστο σχεδιασμό με διαφανή, ορθολογικά κριτήρια αλλά και με κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν είναι αποδεκτό για παράδειγμα να επιβαρύνεται διαρκώς η Δυτική Αττική.  Τέτοιες διαδικασίες θα δοκιμάσουν και τη φερεγγυότητα στις προβλέψεις από τη μεριά της Πολιτείας, της Περιφέρειας, του Δήμου και θα αποδείξουν πόσο  εφαρμόσιμο είναι ένα μοντέλο με ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και λειτουργικών οχλήσεων όπως αυτό που διακηρύσσεται.
Ποιες επιπρόσθετες, σημαντικές, αλλαγές στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο πρέπει να γίνουν προκειμένου να υλοποιηθούν τα παραπάνω και να αποτραπεί η επιστροφή των προηγούμενων σχεδιασμών δια της πλαγίας; Για παράδειγμα, το προηγούμενο διάστημα είδαμε τους περιφερειακούς φορείς διαχείρισης (ΦΟΔΣΑ) να επιχειρείται να μετατραπούν σε Α.Ε.
Υπάρχουν πολλά σημαντικά θεσμικά προαπαιτούμενα όπως υπάρχει ανάγκη να σχεδιαστούν και οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την δυνατότητα των Δήμων να χωροθετούν όλες τις αναγκαίες υποδομές όταν με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο ούτε τα αμαξοστάσια των απορριμματοφόρων δεν είναι εύκολο να αδειοδοτηθούν. Επίσης, τη δυνατότητα των Δήμων να εκποιούν τα υλικά της ανακύκλωσης και να παρέχουν κίνητρα στους δημότες μέσω π.χ. μιας πολιτικής μείωσης των ανταποδοτικών τελών. Τέλος, η ριζική αλλαγή των λεγόμενων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης» που σήμερα διαχειρίζονται αδιαφανώς και αναποτελεσματικά τα τέλη ανακύκλωσης που πληρώνουμε όλοι μέσα στην τιμή αγοράς των προϊόντων (συσκευασμένα προϊόντα, συσκευές κλπ), θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή εσόδων για τους Δήμους ώστε οι δημότες να μην χρεώνονται και ξαναχρεώνονται για την ανακύκλωση.  Ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης στερεών αποβλήτων θα μπορούσε να συντονίσει την εφαρμογή της πολιτικής που εξαγγέλλει το Εθνικό Σχέδιο.
Σε σχέση με τους ΦοΔΣΑ το νέο εθνικό σχέδιο είναι σε σωστή κατεύθυνση αφού προβλέπει αφενός ότι η νομική μορφή τους θα είναι ΝΠΔΔ και αφετέρου ότι ο αριθμός τους θα αντιστοιχεί στις διαδημοτικές υποδομές που θα σχεδιάζει ο κάθε ΠΕΣΔΑ.
Επειδή πολλή συζήτηση γίνεται για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και τον κίνδυνο έμμεσης ιδιωτικοποίησης και άρσης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης αποβλήτων, ποιος θεωρείς ότι πρέπει να είναι ο ρόλος τους; Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο απαιτεί για την υλοποίησή του προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους και άρα τη δημιουργία σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη να γίνει ξεχωριστή μνεία για τις ΚΟΙΝΣΕΠ στο νέο εθνικό σχεδιασμό. Η υπάρχουσα νομοθεσία πρέπει να βελτιωθεί ώστε να εξασφαλίζει ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ θα διατηρούν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δεν θα αποτελούν ένα εργαλείο παράκαμψης της εργατικής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης δημόσιων υπηρεσιών. Με βάση αυτή τη νομοθεσία  κάθε Δήμος μπορεί να αξιοποιεί μορφές κοινωνικής οικονομίας όπως αστικοί συνεταιρισμοί και ΚΟΙΝΣΕΠ, αλλά και άλλες πρωτοβουλίες όπως ομάδες και κινήσεις πολιτών, ώστε να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή εκπλήρωση και διάχυση των αποτελεσμάτων του τοπικού του σχεδίου. Στην πραγματικότητα μόνο συμπληρωματικό ή υποκινητικό ρόλο μπορούν να έχουν τέτοια κοινωνικά εγχειρήματα στο βαθμό που παραμένουν κοινωνικά και όχι κερδοσκοπικά. Η υλοποίηση ενός τοπικού σχεδίου είναι μια πολύπλευρη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί σοβαρή οργάνωση και πόρους, αρκετές θέσεις πλήρους απασχόλησης και πάνω από όλα απαιτεί λογοδοσία στους δημότες. Συνεπώς η βασική ευθύνη παραμένει στους Δήμους και πρέπει άμεσα να απελευθερωθούν οι προσλήψεις στην καθαριότητα που ως ανταποδοτική υπηρεσία καλύπτεται εξολοκλήρου από τους δημότες και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.
* Μέλος του συντονιστικού του Τμήματος Οικολογίας, Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, της Ν.Ε. Βοιωτίας και της Πρωτοβουλίας Συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), χημικός μηχανικός & σύμβουλος αυτοδιοίκησης.
Τη συνέντευξη πήρε ο Πέτρος Ψαρρέας

Απ’ την άλλη πλευρά, κινηματικές πρωτοβουλίες (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), οι εργαζόμενοι/ες στους δήμους, τοπικά κινήματα, δυνάμεις της Αριστεράς και φυσικά ο ΣΥΡΙΖΑ αγωνίστηκαν ενάντια στους προωθούμενους σχεδιασμούς που παρέδιδαν τη διαχείριση των αποβλήτων βορά στα ιδιωτικά συμφέροντα μετακυλίοντας, ταυτόχρονα, το οικονομικό, περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος στη μεγάλη κοινωνική πλειοψηφία. Οι αγώνες αυτοί συνοδεύτηκαν από έναν πλούσιο διάλογο, από τεκμηρίωση αλλά και από επεξεργασίες και προτάσεις σε μια εκ διαμέτρου αντίθετη κατεύθυνση που παρουσιάστηκαν και συζητήθηκαν τόσο στην Αριστερά, όσο και στα κινήματα.
Λίγες ημέρες πριν ολοκληρώθηκε η δημόσια διαβούλευση του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ο ΣΥΡΙΖΑ  είχε εδώ και χρόνια επεξεργαστεί και αντιπαραθέσει ένα πλήρες και ριζικά αντίθετο σχέδιο με άξονες τον δημόσιο χαρακτήρα, την αποκέντρωση, τον κοινωνικό έλεγχο και τη μείωση των απορριμμάτων. Θεωρείς ότι ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ κινείται σε αυτή την κατεύθυνση προωθώντας ταυτόχρονα και την ακύρωση των νεοφιλελεύθερων σχεδιασμών;
Είναι σαφές ότι το αναθεωρημένο Εθνικό σχέδιο που τέθηκε προς διαβούλευση επιχειρεί να ανατρέψει πλήρως τις πρακτικές δεκαετιών και ταυτόχρονα τους φιλοεργολαβικούς σχεδιασμούς των τελευταίων χρόνων που περιγράφεις. Επί της ουσίας υιοθετεί το μοντέλο που προγραμματικά είχε επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ και το μετατρέπει σε σχέδιο προς υλοποίηση. Συνοπτικά το προγραμματικό κείμενο του ΣΥΡΙΖΑ υιοθετεί μια ιεράρχηση για τη βέλτιστη διαχείριση των αποβλήτων που βάζει προτεραιότητα στην πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, τη διαλογή στην πηγή, την ανάκτηση υλικών και ελαχιστοποιεί τις ανάγκες για τελική διάθεση που δυνητικά μπορεί να περιοριστούν στο 5-10% των παραγόμενων απορριμμάτων. Βασικά στοιχεία του νέου Εθνικού Σχεδιασμού αποτελούν το πάγωμα και η επανεξέταση  των πανάκριβων μονάδων επεξεργασίας που είχαν σχεδιαστεί για να υποδέχονται το σύνολο των απορριμμάτων σε σύμμεικτη μορφή και τα περισσότερα προβλεπόταν να υλοποιηθούν με ΣΔΙΤ. Αυτό είναι απαραίτητο εκτός των άλλων, προκειμένου να υλοποιηθεί και η βασική κατεύθυνση του νέου σχεδίου που προβλέπει ότι μέχρι το 2020, το 50% των απορριμμάτων θα διαλέγεται στην πηγή, το 24 % θα ανακτάται από τα σύμμεικτα απορρίμματα και μόλις το 26% θα οδηγείται για τελική διάθεση (ταφή). Πρόκειται για στόχους φιλόδοξους που υπερβαίνουν την ισχύουσα εθνική και κοινοτική νομοθεσία  (οδηγία 2008/98 και ν. 4042/2012).
Επίσης το νέο σχέδιο κατοχυρώνει το δημόσιο χαρακτήρα της διαχείρισης των απορριμμάτων που τα τελευταία χρόνια είχε «ξεχειλώσει» και στην πραγματικότητα έτεινε στην πλήρη ιδιωτικοποίηση.  Γι’αυτό εξάλλου και δέχθηκε σφοδρή κριτική από τις μεγάλες εργολαβικές επιχειρήσεις και λόμπυ που υπαγόρευαν τον προηγούμενο σχεδιασμό που ανατράπηκε.
Η αντιστροφή των σχεδιασμών που ήταν σε εξέλιξη, η διασφάλιση του δημόσιου χαρακτήρα και η προώθηση μιας ριζικά αντίθετης πολιτικής για τη διαχείριση των αποβλήτων προϋποθέτει ως πρώτο βήμα την ακύρωση όλων των διαγωνισμών ΣΔΙΤ και των εγκαταστάσεων που εντάσσονταν στον προηγούμενο σχεδιασμό. Η πράξη αυτή αποτελεί πάγια διεκδίκηση των κινημάτων και της Αριστεράς αλλά και θέση του ΣΥΡΙΖΑ. Πώς μπορεί αυτό να πραγματοποιηθεί ανάλογα με τη φάση στην οποία βρίσκονται;
Η κατάργηση των έργων διαχείρισης σύμμεικτων με  ΣΔΙΤ δεν είναι δύσκολη στο βαθμό που: α) για κανένα δεν είχαν αναληφθεί νομικές δεσμεύσεις μέχρι την δημοσιοποίηση του νέου ΕΣΔΑ και β) τα περισσότερα έχουν σημαντικά προβλήματα με πιο χαρακτηριστικό την μακρόχρονη υποχρέωση για υπερβολικά μεγάλες εγγυημένες ποσότητες αποβλήτων που δεν παράγονται και δεν ξέρουμε αν θα παράγονται και στο μέλλον αφού λόγω της κρίσης υπάρχει μεγάλη τάση μείωσης. Ήδη σε πρόσφατη εκδήλωση στην Κόρινθο, φάνηκε ότι πολλοί  δήμαρχοι δεν ήταν διατεθειμένοι να αναλάβουν τέτοιες δεσμεύσεις όπως απαιτεί ο σχεδιασμός του κ. Τατούλη.
Τέτοιες συγκεντρωτικές μονάδες και εγκαταστάσεις διαχείρισης σύμμεικτων είναι εκτός του νέου ΕΣΔΑ, αφενός γιατί αντιστρατεύονται την ανακύκλωση στο βαθμό που προέβλεπαν ότι όλα τα παραγόμενα απόβλητα θα συλλέγονταν σύμμεικτα και αφετέρου γιατί προϋπέθεταν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν εγκαταστάσεις καύσης. Το τελευταίο συνήθως δεν ομολογούνταν ανοιχτά, αλλά ήταν λογικό αποτέλεσμα δεδομένου ότι αυτές οι μονάδες διαχωρίζουν ότι μπορεί να καεί και τα υπόλοιπα  επιστρέφονται για ταφή.
Σε αντίθεση με τα προηγούμενα και ενώ είχε ήδη κατατεθεί ο αναθεωρημένος ΕΣΔΑ είδαμε ότι υπεγράφη η πρώτη και μοναδική ως σήμερα σύμβαση δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ΣΔΙΤ) για τη διαχείριση των απορριμμάτων στην Δυτική Μακεδονία. Πώς σχολιάζεις αυτή την εξέλιξη;
Είναι προφανώς μια αντιφατική κίνηση που θα δημιουργήσει προβλήματα και υπεγράφη ενώ το σχέδιο του νέου ΕΣΔΑ είχε δημοσιοποιηθεί. Ένα βασικό πρόβλημα είναι ότι ανοίγει την πόρτα για να πιέζουν – και από όσο ξέρουμε το κάνουν- ενδιαφερόμενοι για άλλες περιοχές ιδιαίτερα για όσες είχαν σχετικά προχωρημένα ΣΔΙΤ όπως π.χ. η Ήπειρος ή η Πελοπόννησος. Από την άλλη πλευρά πέραν της αναξιοπιστίας που προκαλεί αυτή η κίνηση, δημιουργείται και ένα ουσιαστικό πρόβλημα. Με ποιο τρόπο η Δυτική Μακεδονία θα ανταποκριθεί στους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους του ΕΣΔΑ που περιγράφηκαν στην αρχή ; Θα μπει εξαίρεση που θα λέει ότι ισχύουν για παντού αλλού εκτός από τη Δυτική Μακεδονία;
Το μοντέλο διαχείρισης που έχει επεξεργαστεί ο ΣΥΡΙΖΑ (π.χ. Τμήμα Οικολογίας – Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού και όχι μόνο)  στηρίζεται στη μείωση των αποβλήτων, στη διαλογή στην πηγή, στην επαναχρησιμοποίηση, στην ανάκτηση, στην ανακύκλωση και στην ελαχιστοποίηση του ποσοστού υπολειμμάτων που οδηγείται σε υγειονομική ταφή. Παράλληλα το μοντέλο αυτό στηρίζεται στην αποκέντρωση και στην απόρριψη της καύσης. Μπορείς να μας περιγράψεις συνοπτικά τους βασικούς άξονές του καθώς επίσης και τα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη αυτής της πρότασης;
Παρότι αυτό το μοντέλο είναι σε ριζικά διαφορετική κατεύθυνση και απαιτεί εκ βάθρων αλλαγές στην σημερινή πρακτική αλλά και στις καθημερινές συνήθειες των πολιτών ωστόσο δεν ανακαλύψαμε την πυρίτιδα. Η βασική φιλοσοφία που περιγράφεις είναι τόσο αυταπόδεικτα  ορθολογική  ώστε περιγράφεται στην ισχύουσα νομοθεσία και την επικαλούνται όλοι ακόμη και αυτοί που απεργάζονται διαφορετικές λύσεις. Όσο περισσότερο μειώνεις την παραγωγή απορριμμάτων ή τα ξεχωρίζεις στην πηγή τόσο  φθηνότερη είναι η διαχείριση που κάνεις, τόσο λιγότερη ρύπανση προκαλείς, τόσο μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας και φυσικών πόρων πετυχαίνεις και τόσες περισσότερες θέσεις εργασίας δημιουργείς. Η καύση ούτως ή άλλως υποτίθεται ότι αφορά μόνο το υπόλειμμα της διαδικασίας αφού έχουν προηγηθεί τα άλλα στάδια. Το πρόβλημα είναι ότι οι μονάδες καύσης εκτός από οχλούσες, είναι και πανάκριβες τόσο στην κατασκευή όσο και στην λειτουργία και απαιτούν απορρίμματα πολλά και με συγκεκριμένη ποιοτική σύσταση. Αν έχεις προδιαλέξει για παράδειγμα, το μεγαλύτερο μέρος από το χαρτί, το πλαστικό και τα βιοαπόβλητα, τότε έχεις αφαιρέσει το μεγαλύτερο μέρος από τα καύσιμα των σκουπιδιών. Επίσης ο μύθος της ενεργειακής απόδοσης ξεχνάει να μας ενημερώσει ότι ακόμη και αν όλα τα σκουπίδια της χώρας κατέληγαν χωρίς ανακύκλωση στα εργοστάσια,  η συνολικά παραγόμενη ενέργεια δεν θα ξεπερνούσε το 0,5 ως 1 % των ετήσιων αναγκών μας και το κόστος λειτουργίας θα ήταν πολλαπλάσιο του οφέλους. Το σχέδιο μας πηγαίνει και μερικά βήματα παραπέρα Το βασικότερο στοιχείο είναι η αποκεντρωμένη αντίληψη στην διαχείριση των απορριμμάτων και στην ιδιαίτερη βαρύτητα που αποδίδεται στην υλοποίηση τοπικών σχεδίων Δήμων ή ομάδων Δήμων. Σε αντίθεση με τη συγκεντρωτική διαχείριση που  διευκολύνει αυθαιρεσίες, συναλλαγές με μεγάλα συμφέροντα καθώς και την επιμόλυνση των απορριμμάτων με βιομηχανικά και τοξικά απόβλητα, η αποκεντρωμένη διαχείριση διευκολύνει τον κοινωνικό έλεγχο και την ευθύνη των πολιτών ώστε να συνειδητοποιήσουν ότι τα απορρίμματα είναι δικά τους και για το κόστος αλλά και για το όφελος.
Ο ΕΣΔΑ καθορίζει το πλαίσιο, τη στρατηγική, τους στόχους και τις πολιτικές για τη διαχείριση των αποβλήτων σε εθνικό επίπεδο.  Πόσο κρίσιμος είναι ό ρόλος των επόμενων επίπεδων, των περιφερειών και των δήμων και συγκεκριμένα των υπό αναθεώρηση περιφερειακών σχεδιασμών (ΠΕΣΔΑ) αλλά και των τοπικών δημοτικών σχεδίων αποκεντρωμένης διαχείρισης στην υλοποίηση του σχεδιασμού; Τι πρέπει να γίνει και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να παρθούν δεδομένων και των αντιδράσεων που παρουσιάζονται;
Είναι μια ευτυχής συγκυρία το γεγονός ότι επιτέλους ξεκινά και η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ που έπρεπε να έχει γίνει από χρόνια, έτσι ώστε να εναρμονιστούν με το νέο εθνικό σχεδιασμό. Στα πλαίσια των ΠΕΣΔΑ μπορούν να καθοριστούν ακόμη πιο φιλόδοξοι στόχοι ανακύκλωσης (αλλά όχι χαμηλότεροι) να εντοπισθούν οι γεωγραφικές ενότητες εντός των οποίων θα αναπτυχθούν κοινές υποδομές και να σχεδιαστούν οι απαιτούμενες υποδομές για την διαχείριση όλων των στερεών αποβλήτων σε κάθε Περιφέρεια. Απαραίτητο για τους νέους ΠΕΣΔΑ είναι να οριστούν οι νέοι Χώροι Υγειονομικής Ταφής Υπολειμμάτων ιδιαίτερα σε περιοχές όπως η Αττική, όπου η κατάσταση στη Φυλή είναι οριακή. Τέλος η εφαρμογή των τοπικών σχεδίων που εισάγει ο ΕΣΔΑ, είναι κρίσιμη: μέσω των τοπικών σχεδίων θα εφαρμοστεί το μεγαλύτερο μέρος της διαχείρισης των απορριμμάτων που αφορά : τη διαλογή στην πηγή, τις μονάδες κομποστοποίησης και τις αποκεντρωμένες μονάδες μηχανικής διαλογής. Ας μη γελιόμαστε. Αντιδράσεις θα υπάρξουν, αλλά θα είναι πιο εύκολο να επιτευχθούν συναινέσεις αν γίνουν δημοκρατικές διαδικασίες που θα εγγυώνται ένα αξιόπιστο σχεδιασμό με διαφανή, ορθολογικά κριτήρια αλλά και με κριτήρια κοινωνικής δικαιοσύνης. Δεν είναι αποδεκτό για παράδειγμα να επιβαρύνεται διαρκώς η Δυτική Αττική.  Τέτοιες διαδικασίες θα δοκιμάσουν και τη φερεγγυότητα στις προβλέψεις από τη μεριά της Πολιτείας, της Περιφέρειας, του Δήμου και θα αποδείξουν πόσο  εφαρμόσιμο είναι ένα μοντέλο με ελαχιστοποίηση των περιβαλλοντικών και λειτουργικών οχλήσεων όπως αυτό που διακηρύσσεται.
Ποιες επιπρόσθετες, σημαντικές, αλλαγές στο υπάρχον θεσμικό πλαίσιο πρέπει να γίνουν προκειμένου να υλοποιηθούν τα παραπάνω και να αποτραπεί η επιστροφή των προηγούμενων σχεδιασμών δια της πλαγίας; Για παράδειγμα, το προηγούμενο διάστημα είδαμε τους περιφερειακούς φορείς διαχείρισης (ΦΟΔΣΑ) να επιχειρείται να μετατραπούν σε Α.Ε.
Υπάρχουν πολλά σημαντικά θεσμικά προαπαιτούμενα όπως υπάρχει ανάγκη να σχεδιαστούν και οι αναγκαίες χρηματοδοτήσεις. Επιγραμματικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε την δυνατότητα των Δήμων να χωροθετούν όλες τις αναγκαίες υποδομές όταν με το ισχύον θεσμικό πλαίσιο ούτε τα αμαξοστάσια των απορριμματοφόρων δεν είναι εύκολο να αδειοδοτηθούν. Επίσης, τη δυνατότητα των Δήμων να εκποιούν τα υλικά της ανακύκλωσης και να παρέχουν κίνητρα στους δημότες μέσω π.χ. μιας πολιτικής μείωσης των ανταποδοτικών τελών. Τέλος, η ριζική αλλαγή των λεγόμενων «συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης» που σήμερα διαχειρίζονται αδιαφανώς και αναποτελεσματικά τα τέλη ανακύκλωσης που πληρώνουμε όλοι μέσα στην τιμή αγοράς των προϊόντων (συσκευασμένα προϊόντα, συσκευές κλπ), θα αποτελέσει μια σημαντική πηγή εσόδων για τους Δήμους ώστε οι δημότες να μην χρεώνονται και ξαναχρεώνονται για την ανακύκλωση.  Ένας ενιαίος φορέας διαχείρισης στερεών αποβλήτων θα μπορούσε να συντονίσει την εφαρμογή της πολιτικής που εξαγγέλλει το Εθνικό Σχέδιο.
Σε σχέση με τους ΦοΔΣΑ το νέο εθνικό σχέδιο είναι σε σωστή κατεύθυνση αφού προβλέπει αφενός ότι η νομική μορφή τους θα είναι ΝΠΔΔ και αφετέρου ότι ο αριθμός τους θα αντιστοιχεί στις διαδημοτικές υποδομές που θα σχεδιάζει ο κάθε ΠΕΣΔΑ.
Επειδή πολλή συζήτηση γίνεται για τις ΚΟΙΝΣΕΠ και τον κίνδυνο έμμεσης ιδιωτικοποίησης και άρσης του δημόσιου χαρακτήρα της διαχείρισης αποβλήτων, ποιος θεωρείς ότι πρέπει να είναι ο ρόλος τους; Επίσης, το προτεινόμενο σχέδιο απαιτεί για την υλοποίησή του προσλήψεις εργαζομένων στους δήμους και άρα τη δημιουργία σταθερών και μόνιμων θέσεων εργασίας;
Δεν θεωρώ ότι υπάρχει ανάγκη να γίνει ξεχωριστή μνεία για τις ΚΟΙΝΣΕΠ στο νέο εθνικό σχεδιασμό. Η υπάρχουσα νομοθεσία πρέπει να βελτιωθεί ώστε να εξασφαλίζει ότι οι ΚΟΙΝΣΕΠ θα διατηρούν τον κοινωνικό τους χαρακτήρα και δεν θα αποτελούν ένα εργαλείο παράκαμψης της εργατικής νομοθεσίας ή ιδιωτικοποίησης δημόσιων υπηρεσιών. Με βάση αυτή τη νομοθεσία  κάθε Δήμος μπορεί να αξιοποιεί μορφές κοινωνικής οικονομίας όπως αστικοί συνεταιρισμοί και ΚΟΙΝΣΕΠ, αλλά και άλλες πρωτοβουλίες όπως ομάδες και κινήσεις πολιτών, ώστε να εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή εκπλήρωση και διάχυση των αποτελεσμάτων του τοπικού του σχεδίου. Στην πραγματικότητα μόνο συμπληρωματικό ή υποκινητικό ρόλο μπορούν να έχουν τέτοια κοινωνικά εγχειρήματα στο βαθμό που παραμένουν κοινωνικά και όχι κερδοσκοπικά. Η υλοποίηση ενός τοπικού σχεδίου είναι μια πολύπλευρη και επίπονη διαδικασία που απαιτεί σοβαρή οργάνωση και πόρους, αρκετές θέσεις πλήρους απασχόλησης και πάνω από όλα απαιτεί λογοδοσία στους δημότες. Συνεπώς η βασική ευθύνη παραμένει στους Δήμους και πρέπει άμεσα να απελευθερωθούν οι προσλήψεις στην καθαριότητα που ως ανταποδοτική υπηρεσία καλύπτεται εξολοκλήρου από τους δημότες και δεν επιβαρύνει τον κρατικό προϋπολογισμό.
* Μέλος του συντονιστικού του Τμήματος Οικολογίας, Περιβάλλοντος και Χωρικού Σχεδιασμού, της Ν.Ε. Βοιωτίας και της Πρωτοβουλίας Συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ), χημικός μηχανικός & σύμβουλος αυτοδιοίκησης.
Τη συνέντευξη πήρε ο Πέτρος Ψαρρέας