Το ξέρουμε. Η πρώτη φάση της διακυβέρνησης της χώρας από τους ΣΥΡΙΖΑ – ΑΝΕΛ ήταν μια περίοδος «βαλτώματος» στους περισσότερους τομείς, σε αναμονή ενός «έντιμου συμβιβασμού», κατά τα λεγόμενα των ιδίων. Σε λίγους τομείς αχνοφάνηκε κάποιο φως και όχι πάντα σε όλο το εύρος τους. Ένας από αυτούς είναι η διαχείριση των αποβλήτων.
Δυο ήταν τα πιο αξιοσημείωτα βήματα που έγιναν και τα οποία, κάτω από συγκεκριμένες προϋποθέσεις, θα μπορούσαν να σημάνουν ριζική στροφή στις εφαρμοζόμενες πολιτικές:
- Το πρώτο βήμα ήταν το «πάγωμα» μεγάλου αριθμού έργων ΣΔΙΤ (στην περίπτωση της Αττικής ακύρωση τεσσάρων έργων), για την κατασκευή φαραωνικών μονάδων διαχείρισης σύμμεικτων απορριμμάτων, που σήμαινε υποβάθμιση της προδιαλογής και της ανακύκλωσης, στρώσιμο του εδάφους στην καύση και καθολική είσοδο των ιδιωτών στη διαχείριση των αποβλήτων.
- Το δεύτερο βήμα ήταν η υιοθέτηση του νέου εθνικού σχεδίου διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ). Ήταν ευτύχημα που η συγκυβέρνηση ΝΔ – ΠΑΣΟΚ δεν πρόλαβε να το κάνει, αφού το σχέδιο που είχε, αρχικά, εκπονηθεί ήταν το γνωστό φιλοεργολαβικό, συγκεντρωτικό μοντέλο, με τα πολλά σύμμεικτα και την καύση, με ελάχιστη ανακύκλωση και με υψηλό κόστος. Μια σειρά από συγκυρίες, που συνδέονται λιγότερο με την πολιτική βούληση και περισσότερο με την κινηματική δράση που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, οδήγησαν σε μια πλήρη αναμόρφωση του αρχικού σχεδίου. Με αποτέλεσμα το νέο ΕΣΔΑ να ενσωματώνει το βασικό πυρήνα της εναλλακτικής αντίληψης της αποκεντρωμένης διαχείρισης, που σημαίνει ήπιες μεθόδους διαχείρισης, βάρος στην πρόληψη και στην προδιαλογή των υλικών, οικονομικότητα του συστήματος, κοινωνική συμμετοχή κ.ά..
Λένε πως ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Στην προκειμένη περίπτωση στις προϋποθέσεις, για τις οποίες έγινε λόγος δυο παραγράφους παραπάνω. Χωρίς αυτές, ότι έγινε μέχρι τώρα είναι τόσο εύκολο να καταρρεύσει, όσο το να σπάσει ένα αυγό που πέφτει από έναν ουρανοξύστη. Οι περισσότερες προϋποθέσεις είναι φυσική συνέπεια, συνήθως και πρόβλεψη, του ίδιου του εθνικού σχεδίου. Σε αυτές έχει, ήδη, προστεθεί ακόμη μία, η προϋπόθεση των προϋποθέσεων, που είναι συνέπεια του νέου πολιτικού περιβάλλοντος. Ας δούμε και τις βασικότερες των μεν και τη δε:
- Να θωρακιστεί νομικά το νέο ΕΣΔΑ. Για κάποιο ανεξήγητο (;) λόγο, το ΕΣΔΑ έχει τη μορφή ενός απλού κειμένου, που έχει τεθεί σε ισχύ με απόφαση κάποιου υπηρεσιακού στελέχους του υπουργείου. Ούτε υπουργική απόφαση, ούτε νόμος! Πώς θα διασφαλιστεί, άραγε, ότι θα ισχύσουν οι φιλόδοξοι στόχοι του νέου ΕΣΔΑ, όταν ξεπερνούν αυτούς του παλιού σχεδίου (υπουργική απόφαση) ή αυτούς της νέας εθνικής νομοθεσίας (ν. 4042/2012); Είναι τυχαίο ότι έχουν αρχίσει να έρπουν οι πρώτες δημόσιες αμφισβητήσεις της νομιμότητας του ΕΣΔΑ, από τους θιασώτες της φιλοεργολαβικής αντίληψης;
- Να προωθηθεί και να ολοκληρωθεί η στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση, που προβλέπεται από τη νομοθεσία για σχεδιασμούς αυτής της κλίμακας. Αλλιώς, κινδυνεύει να μη θεωρηθεί ολοκληρωμένη η διαδικασία έγκρισης του νέου σχεδίου. Έχει ανατεθεί και έχει εκπονηθεί η σχετική μελέτη, που εξακολουθεί να παραμένει σε κάποιο συρτάρι. Γιατί;
- Να υλοποιηθούν, άμεσα, όλες οι προβλέψεις νομοθετικού και ρυθμιστικού χαρακτήρα, που καταγράφονται αναλυτικά στο ΕΣΔΑ και αίρουν όλα τα εμπόδια για να μπορέσει να υλοποιηθεί το μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης (χρήσεις γης και χωροθετήσεις υποδομών ήπιας διαχείρισης, αποσαφήνιση αρμοδιοτήτων δήμων, προσλήψεις προσωπικού στους δήμους για τη συγκεκριμένη δουλειά, υποστήριξη των τοπικών – δημοτικών σχεδίων διαχείρισης, ριζική αναδιάρθρωση της εναλλακτικής διαχείρισης – ανακύκλωσης και του εθνικού οργανισμού ανακύκλωσης – ΕΟΑΝ κ.λπ. ).
- Να ολοκληρωθεί η διαδικασία της αναθεώρησης των περιφερειακών σχεδιασμών διαχείρισης στερεών αποβλήτων (ΠΕΣΔΑ). Έπρεπε να έχει γίνει δυο χρόνια πριν. Σκόπιμα αναβλήθηκε, για να μην προκύψουν προσκόμματα στα έργα ΣΔΙΤ, για τα οποία πίεζε η τρόικα και ο κ. Φούχτελ. Τα περιθώρια, όμως εξαντλήθηκαν. Για να ανοίξει η κάνουλα της χρηματοδότησης έργων διαχείρισης αποβλήτων από το νέο ΕΣΠΑ, θα έπρεπε οι νέοι ΠΕΣΔΑ να ήταν έτοιμοι, μέσα στο Σεπτέμβρη. Τεράστια βαρίδια υπηρεσιακών διαδικασιών – αντιλήψεων και πολιτικών επιλογών της πλειοψηφίας των διοικήσεων των περιφερειών, που ανήκουν στο συντηρητικό χώρο, κάνουν το έργο τιτάνιο. Όχι πως στις περιφέρειες της Αττικής και των νησιών του Ιονίου τα πράγματα είναι πολύ καλύτερα.
- Να αρχίσουν να συγκεκριμενοποιούνται, με δεδομένους τους νέους ΠΕΣΔΑ και τα τοπικά σχέδια διαχείρισης, τα χρηματοδοτικά εργαλεία και να προκηρύσσονται τα σχετικά προγράμματα, για να αρχίσουν να γίνονται ορατά τα πρώτα αποτελέσματα της αποκεντρωμένης διαχείρισης, που θα λειτουργήσουν ενθαρρυντικά και για τα επόμενα.
Πάνω απ’ όλα, όμως, υπάρχει η προϋπόθεση των προϋποθέσεων. Δεν είναι άλλη από την πολιτική βούληση της νέας κυβέρνησης να υλοποιήσει έναν σχεδιασμό, που μέχρι ενός σημείου υποστήριξε, αλλά που τώρα ενδέχεται να αφήσει την τελευταία του πνοή στη μέγγενη του τρίτου μνημονίου. Είναι πιθανό να συμβεί το απευκταίο; Δεν είναι μόνο η συγκεκριμένη εμπειρία των ορίων στη διαπραγματευτική πολιτική της κυβέρνησης (διαπραγματεύομαι σκληρά, αλλά δεν θα τα «σπάσω» με τους εταίρους, αν αυτοί «στυλώσουν» τα πόδια), που μας κάνουν ανήσυχους. Είναι και μερικές συγκεκριμένες επιλογές, που δεν προοιωνίζουν καλές εξελίξεις. Ας δούμε κάποιες από αυτές:
- Έχει περάσει αρκετός καιρός από την ολοκλήρωση του εθνικού σχεδίου και δεν έχει γίνει κανένα βήμα, ούτε για τη θωράκισή του, ούτε για την υλοποίηση των βασικών προϋποθέσεων για την υλοποίησή του.
- Πριν από τις εκλογές και πριν από την υπογραφή του τρίτου μνημονίου ακόμη, υπογράφτηκε η πρώτη σύμβαση έργου ΣΔΙΤ (Δυτική Μακεδονία). Με δεδομένη την εξήγηση ότι ήταν προχωρημένες οι διαδικασίες της δημοπράτησης, να περιμένουμε ότι το ίδιο θα συμβεί και με τους διαγωνισμούς ΣΔΙΤ, που έχουν φτάσει σε σημείο επιλογής προσωρινού αναδόχου (Πελοπόννησος, Ήπειρος, Σέρρες, Ηλεία);
- Η αναθεώρηση των ΠΕΣΔΑ καρκινοβατεί και η κυβέρνηση εμφανίζεται ανίκανη να αλλάξει τη ροή των πραγμάτων.
Περιφέρεια Αττικής: ώδινεν όρος, έτεκεν μυν
Άφησα για το τέλος την περίπτωση της περιφέρειας Αττικής. Αφού και λόγω μεγέθους και λόγω πολιτικού προσανατολισμού της διοίκησής της σηματοδοτεί και τη γενικότερη κυβερνητική πολιτική (και) στο ζήτημα της διαχείρισης των αποβλήτων. Η περιφέρεια Αττικής, αφού αναλώθηκε για μεγάλο χρονικό διάστημα σε επικοινωνιακές δράσεις, έδωσε με μεγάλη καθυστέρηση (Απρίλιο 2015) έναν οδηγό εκπόνησης τοπικών σχεδίων διαχείρισης στους δήμους και με ακόμη μεγαλύτερη καθυστέρηση ανέθεσε τη μελέτη αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ (τέλος Απριλίου 2015) και τις υποστηρικτικές εργασίες της αναθεώρησης (Ιούνιος 2015). Δεν είναι χωρίς σημασία, για το τελικό αποτέλεσμα, η απουσία συγκεκριμένου και σαφούς προσανατολισμού από τις διοικήσεις της περιφερειακή ένωσης δήμων της Αττικής (ΠΕΔΑ), της περιφέρειας και του ειδικού διαβαθμιδικού συνδέσμου (ΕΔΣΝΑ) για τα βασικά χαρακτηριστικά του επιθυμητού, νέου μοντέλου διαχείρισης των αποβλήτων στην Αττική, ούτε η ανάθεση της μελέτης σε μια ομάδα τεχνικών του ΕΔΣΝΑ, που έχει εκφράσει δημόσια τη διαφωνία της με βασικές πλευρές του νέου εθνικού σχεδιασμού και με το μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης.
Το αποτέλεσμα είναι πολλοί δήμοι της Αττικής να μην έχουν εκπονήσει, ακόμη, τοπικά σχέδια διαχείρισης και οι περισσότεροι από αυτούς που το έχουν κάνει να έχουν μείνει σε πολύ επιφανειακές δράσεις και προβλέψεις. Το κυριότερο είναι ότι το σχέδιο της αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ, που παρουσιάστηκε πρόσφατα, «μπάζει» από παντού. Η τυπική, υποκριτική κατά τη γνώμη μου, εναρμόνιση με τους στόχους του εθνικού σχεδίου, συνοδεύεται από το καθαρά σχεδιαστικό τμήμα του σχεδίου απόφασης, την «καρδιά» του ΠΕΣΔΑ δηλαδή, που βρίσκεται σε κραυγαλέα υστέρηση με αυτούς.
Χαρακτηρίζεται από μια απίστευτη γενικολογία και αοριστολογία, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να τίθεται σε αμφισβήτηση το αν αποτελεί, πράγματι, κάποιου είδους σχεδιασμό. Ειδικά στον τομέα των αστικών στερεών αποβλήτων (ΑΣΑ) οι ελάχιστες συγκεκριμένες αναφορές στις αναγκαίες υποδομές προσιδιάζουν στο αποτυχημένο συγκεντρωτικό μοντέλο των προηγουμένων διοικήσεων, παρά στο μοντέλο της αποκεντρωμένης διαχείρισης, στο οποίο «ομνύει» η παρούσα διοίκηση της περιφέρειας και του ΕΔΣΝΑ. Αναφερόμαστε στη συνέχιση της λειτουργίας του αποτεφρωτήρα στη Φυλή, στη συνέχιση της λειτουργίας και στην επέκταση του ΕΜΑΚ στη Φυλή, στη συνέχιση της λειτουργίας (και στην επέκταση;) του ΧΥΤΑ Φυλής για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, στην επαναφορά των χωροθετήσεων του 2003 (περιλαμβάνεται το Μελετάνι της Δυτικής Αττικής), στην απουσία μνείας για τη λειτουργία ή μη του ΧΥΤΑ Γραμματικού, στις κεντρικές μονάδες επεξεργασίας υπολειπόμενων σύμμεικτων και κομποστοποίησης κ.λπ.
Είναι προφανές ότι δεν πρόκειται για μοντέλο αποκεντρωμένης διαχείρισης, αλλά για συνέχιση του υφιστάμενου συγκεντρωτικού μοντέλου, με ορισμένες βελτιώσεις που αφορούν στην επέκταση της προδιαλογής υλικών και στο μετριασμό της δυναμικότητας των κεντρικών μονάδων επεξεργασίας σύμμεικτων. Η πρωτοβάθμια αυτοδιοίκηση εξακολουθεί να αντιμετωπίζεται σαν θεσμός μειωμένης ευθύνης και δυνατοτήτων. Ενώ τεράστιο πρόβλημα αποτελεί η γενικευμένη αοριστία του σχεδίου της αναθεώρησης, γεγονός που θα δυσκολέψει και την επίτευξη των στόχων και την έγκαιρη χρηματοδότηση των αναγκαίων έργων και δράσεων.
Την ερχόμενη βδομάδα το σχέδιο αυτό θα εισαχθεί για συζήτηση και έγκριση στο περιφερειακό συμβούλιο Αττικής. Αν θέλουμε να μην πάει στράφι ο αγώνας που δόθηκε για το νέο εθνικό σχέδιο, αν θέλουμε να μην μπει πολύ σύντομα σε τεράστιους μπελάδες η Αττική και αν θέλουμε να μη δοθεί το λάθος μήνυμα και στις υπόλοιπες περιφέρειες, δεν πρέπει να επιτρέψουμε να εγκριθεί το σχέδιο της αναθεώρησης του ΠΕΣΔΑ Αττικής, με τη σημερινή του μορφή. Ας το έχουν αυτό υπόψη τους και αυτοί/ές που θα ψηφίσουν και αυτοί/ές που δίνουν τις μάχες τους μέσα από τις διάφορες κινηματικές πρωτοβουλίες.
26.9.2015
* Ο Τάσος Κεφαλάς είναι μέλος της Πρωτοβουλίας συνεννόησης για τη διαχείριση των απορριμμάτων (ΠΡΩΣΥΝΑΤ)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου